دوره 18، شماره 2 - ( 5-1403 )
جلد 18 شماره 2 صفحات 283-265 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Fakhar Izadi N, Ghorbani M, Azarnivand H, Jafari M, Amirnejad H, Azadi H. Measurement of Effective Components on the Resilience of the Social-Ecological System in Talaghan Facing Rangeland Use Change. مرتع 2024; 18 (2) :265-283
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1220-fa.html
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1220-fa.html
فخار ایزدی نفیسه، قربانی مهدی، آذرنیوند حسین، جعفری محمد، امیرنژاد حمید، آزادی حسین. سنجش تاب‌آوری نظام اجتماعی-اکولوژیک در مواجهه با تغییر کاربری مرتع (منطقه مورد مطالعه: شهرستان طالقان). مرتع. 1403; 18 (2) :265-283
گروه احیا مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج
چکیده: (270 مشاهده)
سابقه و هدف: تاب‌آوری در نظام‌های اجتماعی-اکولوژیک به‌عنوان راهبرد حفاظت و توسعه منابع طبیعی مورد توجه قرار گرفته است. این رویکرد بر این اصل تأکید دارد که این نظام‌ها به صورت یک سیستم سازگار و پیچیده رفتار می‌کنند و باید بر ظرفیت مقابله با تغییرات پیوسته و شوک‌های غیرمنتظره تمرکز کرد. شاخص‌ها و مؤلفه‌هایی برای سنجش تاب‌آوری این نظام‌ها شناسایی شده است که شامل ابتکار و نوآوری و حکمرانی می‌شوند. تاب‌آوری شامل بهبود یافتن از شوک‌های غیرمنتظره، اجتناب از نقاط اوج نامطلوب و سازگاری با تغییرات پیوسته و در صورت نیاز دگرگونی نظام‌های اجتماعی-اکولوژیک است. هدف این پژوهش سنجش تاب‌آوری نظام های اجتماعی اکولوژیک با استفاده از شاخص‌ها و مولفه ها مناسب است.
مواد و روش: در این مطالعه، میزان تاب‌آوری نظام اجتماعی-اکولوژیک طالقان در مواجهه با تغییر کاربری مرتع مورد سنجش قرار گرفت. در این راستا، از پرسشنامه استاندارد استفاده شد. در این تحقیق چهار بعد اصلی شامل چگونگی زندگی با تغییر و عدم قطعیت، پرورش تنوع برای سازماندهی مجدد و بازسازی، انواع دانش برای یادکیری و سازماندهی و پیوندهای فرامقیاسی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند. به‌ترتیب اینجا ابعاد نوشته شود. پرسشنامه توسط جامعه محلی کشاورزان و دامداران در 11 روستای شهرستان طالقان تهیه و تکمیل شد. بدین ترتیب ابتدا با اجرای پیش‌آزمون و پس از بررسی پایایی و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، برخی از سؤالات حذف شدند و برای آزمون اصلی پرسشنامه نهایی تدوین شد. تعداد نمونه براساس فرمول کوکران محاسبه شد که با توجه به تعداد کل بهره داران منطقه و براساس فرمول کوکران تعداد 336 نمونه به‌دست آمد. سپس تعداد 336 پرسشنامه تهیه و برحسب روش نمونه‌گیری تصادفی پرسشنامه توسط ذینفعان محلی تکمیل گردیده و سپس وارد نرم افزار اکسل شد و در نهایت نتایج در نرم‌افزار SPSSتجزیه و تحلیل شدند.
نتایج: بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، در بعد یادگیری زندگی توام با تغییر گویههای "مشارکت زنان و مردان در تصمیمات مربوط به فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری" و "تجربه و مهارت کشاورزان و دامداران" به عنوان دو شاخص مهم تاب‌آوری (با میانگین رتبه 15/8 و 63/7) برجسته شناخته شدند. از طرفی، حضور و مشارکت زنان و مردان در تصمیم‌گیری‌های مربوط به فعالیت‌های کشاورزی و دامداری، بایستی به‌عنوان یکی از اصولی‌ترین و مؤثرترین عوامل در زمینه تاب‌آوری سیستم‌های کشاورزی درنظر گرفته شود. در بعد پروش تنوع، "تنوع بالای گونههای گیاهی منطقه" و"کسب درآمد اهالی روستا از منابع مختلف"(مانند زنبورداری، کشاورزی، پرورش آبزیان، دامپروری و بهره‌برداری از گیاهان دارویی) دارای اهمیت بالایی (با میانگین رتبه 22/7 و 26/5) بوده است. گویههای"شغل اجدادی در روستا" و "حفظ سنتهای محلی" در بعد دانش حائز اهمیت (با میانگین رتبه79/11 و 57/11) بوده است. در بعد آخر گویههای"حس همکاری، کمک و احساس مسئولیت" و "مشارکت بین اهالی روستا" دارای اهمیت و اولویت بالایی (09/6 و 04/6) بوده است. واقع، مشارکت زنان و مردان در فعالیت‌های کشاورزی و دامداری، از طریق افزایش تامین غذایی، بهبود اقتصاد محلی و توسعه اجتماعی و اقتصادی منطقه به خوبی اثر می‌گذارد. از میان ابعاد مختلف تاب‌آوری، بعد تنوع و گویه های مربوط به آن با میانگین رتبه بالاتر نسبت به بقیه ابعاد دارای اهمیت بیشتری بوده و از میانگین رتبهای بالاتری برخوردار است. از سوی دیگر، سطح آموزش و آگاهی کشاورزان و دامداران نیز به‌عنوان یکی دیگر از شاخص‌های مهم تاب‌آوری، در توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی در منطقه تأثیرگذار است. به علاوه، نیروی کار ماهر و با تجربه در حوزه کشاورزی و دامداری، تسهیل در بهره‌برداری بهینه از منابع آبی، ابزارها و ادوات پیشرفته، و دسترسی به منابع موجود در مراتع نیز بر تاب‌آوری منطقه تأثیر گذارند. وضعیت محیط روستا و تأثیرات آن روی توسعه سیستم‌های کشاورزی و دامداری نباید نادیده گرفته شود.
نتیجه‌گیری: تاب‌آوری در نظام‌های اجتماعی-اکولوژیک برای مدیریت و سازگاری با تغییرات اکوسیستم‌ها و اراضی طبیعی مورد نیاز است. در پژوهش حاضر، در منطقه طالقان، تغییرات کاربری اراضی نقش مهمی در تاب‌آوری روستاییان دارند. مشارکت، تنوع گونههای گیاهی، دانش بومی و فعالیت‌های روستایی از عوامل مهم در تاب‌آوری هستند. مشارکت افراد در تصمیم‌گیری‌ها و به اشتراک گذاشتن تجربیات و دیدگاه‌ها می‌تواند به کاهش عدم اطمینان و افزایش قابلیت اعتمادبه‌نفس افراد کمک کند.
مواد و روش: در این مطالعه، میزان تاب‌آوری نظام اجتماعی-اکولوژیک طالقان در مواجهه با تغییر کاربری مرتع مورد سنجش قرار گرفت. در این راستا، از پرسشنامه استاندارد استفاده شد. در این تحقیق چهار بعد اصلی شامل چگونگی زندگی با تغییر و عدم قطعیت، پرورش تنوع برای سازماندهی مجدد و بازسازی، انواع دانش برای یادکیری و سازماندهی و پیوندهای فرامقیاسی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند. به‌ترتیب اینجا ابعاد نوشته شود. پرسشنامه توسط جامعه محلی کشاورزان و دامداران در 11 روستای شهرستان طالقان تهیه و تکمیل شد. بدین ترتیب ابتدا با اجرای پیش‌آزمون و پس از بررسی پایایی و محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، برخی از سؤالات حذف شدند و برای آزمون اصلی پرسشنامه نهایی تدوین شد. تعداد نمونه براساس فرمول کوکران محاسبه شد که با توجه به تعداد کل بهره داران منطقه و براساس فرمول کوکران تعداد 336 نمونه به‌دست آمد. سپس تعداد 336 پرسشنامه تهیه و برحسب روش نمونه‌گیری تصادفی پرسشنامه توسط ذینفعان محلی تکمیل گردیده و سپس وارد نرم افزار اکسل شد و در نهایت نتایج در نرم‌افزار SPSSتجزیه و تحلیل شدند.
نتایج: بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، در بعد یادگیری زندگی توام با تغییر گویههای "مشارکت زنان و مردان در تصمیمات مربوط به فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری" و "تجربه و مهارت کشاورزان و دامداران" به عنوان دو شاخص مهم تاب‌آوری (با میانگین رتبه 15/8 و 63/7) برجسته شناخته شدند. از طرفی، حضور و مشارکت زنان و مردان در تصمیم‌گیری‌های مربوط به فعالیت‌های کشاورزی و دامداری، بایستی به‌عنوان یکی از اصولی‌ترین و مؤثرترین عوامل در زمینه تاب‌آوری سیستم‌های کشاورزی درنظر گرفته شود. در بعد پروش تنوع، "تنوع بالای گونههای گیاهی منطقه" و"کسب درآمد اهالی روستا از منابع مختلف"(مانند زنبورداری، کشاورزی، پرورش آبزیان، دامپروری و بهره‌برداری از گیاهان دارویی) دارای اهمیت بالایی (با میانگین رتبه 22/7 و 26/5) بوده است. گویههای"شغل اجدادی در روستا" و "حفظ سنتهای محلی" در بعد دانش حائز اهمیت (با میانگین رتبه79/11 و 57/11) بوده است. در بعد آخر گویههای"حس همکاری، کمک و احساس مسئولیت" و "مشارکت بین اهالی روستا" دارای اهمیت و اولویت بالایی (09/6 و 04/6) بوده است. واقع، مشارکت زنان و مردان در فعالیت‌های کشاورزی و دامداری، از طریق افزایش تامین غذایی، بهبود اقتصاد محلی و توسعه اجتماعی و اقتصادی منطقه به خوبی اثر می‌گذارد. از میان ابعاد مختلف تاب‌آوری، بعد تنوع و گویه های مربوط به آن با میانگین رتبه بالاتر نسبت به بقیه ابعاد دارای اهمیت بیشتری بوده و از میانگین رتبهای بالاتری برخوردار است. از سوی دیگر، سطح آموزش و آگاهی کشاورزان و دامداران نیز به‌عنوان یکی دیگر از شاخص‌های مهم تاب‌آوری، در توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی در منطقه تأثیرگذار است. به علاوه، نیروی کار ماهر و با تجربه در حوزه کشاورزی و دامداری، تسهیل در بهره‌برداری بهینه از منابع آبی، ابزارها و ادوات پیشرفته، و دسترسی به منابع موجود در مراتع نیز بر تاب‌آوری منطقه تأثیر گذارند. وضعیت محیط روستا و تأثیرات آن روی توسعه سیستم‌های کشاورزی و دامداری نباید نادیده گرفته شود.
نتیجه‌گیری: تاب‌آوری در نظام‌های اجتماعی-اکولوژیک برای مدیریت و سازگاری با تغییرات اکوسیستم‌ها و اراضی طبیعی مورد نیاز است. در پژوهش حاضر، در منطقه طالقان، تغییرات کاربری اراضی نقش مهمی در تاب‌آوری روستاییان دارند. مشارکت، تنوع گونههای گیاهی، دانش بومی و فعالیت‌های روستایی از عوامل مهم در تاب‌آوری هستند. مشارکت افراد در تصمیم‌گیری‌ها و به اشتراک گذاشتن تجربیات و دیدگاه‌ها می‌تواند به کاهش عدم اطمینان و افزایش قابلیت اعتمادبه‌نفس افراد کمک کند.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |