مــــرتــــع

چکیده مبسوط

سابقه و هدف

 بارش اندک، ضعف ماده آلی خاک، فقر پوشش گیاهی و وجود باد­های 120 روزه سیستان، مراتع این منطقه را به شدت مستعد فرسایش بادی شدید کرده است. فرسایش بادی خسارات فراوانی را برای مردم این منطقه ایجاد کرده است که از جمله این خسارت­ها می­توان به کاهش دید و وقوع تصادفات جاده­ای، کاهش سلامتی انسان، هدررفت خاک، کاهش پتانسیل اراضی کشاورزی و ... اشاره کرد. بنابراین بررسی راهکار­های افزایش مقاومت خاک در مقابل فرسایش بادی امری ضروری است. تحقیق حاضر به­منظور مطالعه تأثیر مواد هیومیکی بر افزایش پایداری خاک در مراتع تخریب­یافته طاغذی شهرستان زابل انجام شد.

مواد و روش­ها

این تحقیق به­ صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با 3 تکرار انجام شد. فاکتور اول نوع خاک در 3 سطح: خاک با حساسیت کم به فرسایش بادی (S1)، حساسیت متوسط (S2) و حساسیت زیاد (S3) بود. فاکتور دوم مواد هیومیکی در 2 سطح شامل: مواد هیومیکی (ترکیب اسید­ هیومیک + اسید­ فولویک: H1) و بدون مواد هیومیکی(H0) در نظر گرفته شد. مواد هیومیکی به صورت آبیاری در یک مرحله به خاک گلدان­ها اضافه شدند. مقدار مواد هیومیکی مورد نیاز برای هر گلدان بر اساس محتوی خاک آن محاسبه و همراه با 200 میلی­لیتر آب به هر واحد آزمایشی اضافه شد. همچنین در تیمار شاهد ۲۰۰ میلی­لیتر آب به خاک­ها اضافه شد. پس از گذشت سه ماه تأثیر مواد هیومیکی بر روی مقدار اسیدیته، قابلیت هدایت الکتریکی، درصد آهک، ماده آلی، درصد نیتروژن، تنفس میکروبی خاک، جمعیت میکروبی، پایداری خاک شامل درصد وزنی خاک­دانه­ها در الک مرطوب و الک خشک و مقاومت مکانیکی خاک مرطوب اندازه­گیری شد. پس از تعیین نرمال بودن توزیع داده‌­ها و همگنی واریانس­ها، تجزیه واریانس داده­ها با
نرم­افزار Statistix10 و مقایسه میانگین داده­ها با آزمون LSD در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.

نتایج

نتایج نشان داد که بیشترین مقدار آهک (17/37 درصد)، تنفس میکروبی (14/0 میلی­گرم کربن دی­اکسید بر گرم خاک در روز) و نیتروژن (33/0 درصد) در کاربرد مواد هیومیکی در خاک با حساسیت زیاد اندازه­گیری شد. در خاک با حساسیت کم کمترین مقدار آهک (۵۰/۱۹ درصد) در کاربرد مواد هیومیکی مشاهده شد. حداقل تنفس میکروبی (03/0 میلی­گرم کربن دی­اکسید بر گرم خاک در روز) در تمامی خاک­ها و بدون کاربرد مواد هیومیکی اندازه­گیری شد. کمترین مقدار نیتروژن (03/0 درصد) در خاک با حساسیت متوسط و بدون مواد هیومیکی اندازه­گیری شد. بیشترین درصد خاکدانه­های خشک به­ترتیب در کاربرد مواد هیومیکی در الک ۲/۱۱ میلی­متر در خاک با حساسیت زیاد و الک ۲ میلی­متر در خاک با حساسیت متوسط اندازه­گیری شد. بیشترین خاکدانه مرطوب در الک ۲/۱۱و ۸ میلی­متر مربوط به خاک با حساسیت زیاد و متوسط در کاربرد مواد هیومیکی بود. مواد هیومیکی باعث افزایش حداکثری خاکدانه­های مرطوب خاک­های با حساسیت کم در الک ۷۵/۴ میلی­متری شد. بیشترین خاکدانه­های مرطوب در الک ۱۸/۱ میلی­متری مربوط به خاک­های با حساسیت زیاد بود. به طور کلی کمترین مقدار خاکدانه­های مرطوب در عدم کاربرد مواد هیومیکی مشاهده شد. کاربرد مواد هیومیکی به­ترتیب باعث افزایش حداکثری مقاومت مکانیکی خاک­های با حساسیت متوسط و کم شد.

نتیجه ­گیری

به­طور کلی نتایج مطالعه حاضر نشان داد که کاربرد مواد هیومیکی در بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک­های تخریب یافته مرتع مورد تحقیق موثر بود. کاربرد ترکیبات هیومیکی در افزایش نیتروژن و تنفس میکروبی خاک و متعاقباً ایجاد شرایط مناسب برای فعالیت میکروارگانیسم­های موجود خاک اثرات مثبتی داشتند. در مجموع، کاربرد مواد هیومیکی در مقایسه با
راهکار­هایی مانند استفاده از کود­های شیمیایی در خاک­های حساس به تخریب و فرسایش بادی به­عنوان یک اصلاح کننده خاک، قابل دسترس و همچنین دوستدار محیط زیست می­تواند راهکاری کاملاً پایدار در بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و درنتیجه افزایش پایداری خاک باشد. هزینه استفاده از این مواد در مقایسه با خسارات ناشی از فرسایش (مانند کاهش حاصلخیزی خاک، از بین رفتن پوشش گیاهی، افزایش هزینه‌های احیای مراتع و خطرات زیست‌محیطی)، در کشور اغلب بسیار ناچیز است و توجیه اقتصادی خواهد داشت. با این حال، برای تصمیم‌گیری دقیق‌تر و توصیه این روش برای افزایش پایداری مراتع، انجام یک تحلیل اقتصادی با در نظر گرفتن شرایط هر منطقه ضروری است.