زینب میرشکاری، اسماعیل اسدی بروجنی، پژمان طهماسبی کهیانی،
دوره ۰، شماره ۰ - ( ۹-۱۴۰۰ )
چکیده
سابقه و هدف: درک روابط متقابل بین گیاهان و تاثیر آن بر بقای گونه‌های مرتعی، نقش حیاتی در مدیریت پایدار و حفظ تنوع‌زیستی در اکوسیستم‌های مرتعی ایفا می‌کند. این پژوهش با هدف بررسی نقش گونه‌های پرستار در حفظ تنوع گونه‌ای تحت تاثیر سطوح مختلف چرا و شرایط اقلیمی متفاوت انجام شد. مطالعه حاضر در چهار منطقه اقلیمی (سنگ‌سفید: نیمه‌بیابانی، موته: استپی، تنگ‌صیاد: نیمه‌استپی، سبزکوه: نیمه‌استپی مرطوب) استان‌های اصفهان و چهارمحال و بختیاری اجرا گردید تا تاثیر چرای دام و اقلیم را بر عملکرد گیاهان پرستار ارزیابی کند.
مواد و روش‌ها: در هر منطقه اقلیمی، هفت سایت با سطوح چرای شدید و سبک انتخاب شد. در هر سایت، سه ماکروپلات ۳۰ مترمربعی و در هر ماکروپلات چهار میکروپلات ۲ مترمربعی (سه پلات با گونه پرستار و یک پلات شاهد) مستقر گردید. شاخص‌های تنوع گونه‌ای شامل تنوع شانون، تنوع سیمپسون، غنای گونه‌ای، یکنواختی شانون و یکنواختی سیمپسون محاسبه شد. جهت بررسی تفاوت‌ها در اقلیم‌ها، شدت چراها و اثرات ترکیبی آنها بر شاخص‌ها از آزمون Repeated Measure و جهت بررسی تغییرات در تنوع گونه‌ای و شناسایی الگوهای تغییرات بین دو پلات زوجی، از تجزیه مولفه‌های اصلی (PCA) استفاده گردید. سپس شاخص روابط زیستی برای شاخص‌ها محاسبه شد.
نتایج: نتایج نشان داد که گیاهان پرستار با اثر تسهیل‌کنندگی، غنای گونه‌ای را افزایش می‌دهند. با این حال، پاسخ این سیستم به تنش چرای بالا وابسته به نوع اقلیم بود: در اقلیم‌های نیمه‌بیابانی (سنگ‌سفید) و نیمه‌استپی مرطوب (سبزکوه)، شدت چرای بالا اثر تسهیل‌کنندگی را کاهش داد، در حالی‌که در اقلیم‌های استپی (موته) و نیمه‌استپی (تنگ‌صیاد) این اثر تقویت شد. همچنین مشاهده شد که در اقلیم‌های خشک‌تر (نیمه‌بیابانی و استپی)، گیاهان پرستار با ایجاد رقابت باعث کاهش تنوع و یکنواختی شدند، اما این اثر رقابتی تحت تنش چرای بالا کاهش یافت. در مقابل، در اقلیم‌های مرطوب‌تر (نیمه‌استپی و نیمه‌استپی مرطوب)، گیاهان پرستار با تقویت اثر تسهیل‌کنندگی خود در شرایط چرای بالا، تنوع گونه‌ای و یکنواختی اکوسیستم را افزایش می‌دهند.
نتیجه‌گیری: مدیریت مراتع باید بر اساس شرایط اقلیمی خاص هر منطقه و الگوی چرای دام طراحی شود. این پژوهش نشان می‌دهد که اثر گونه‌های پرستار و سایر اقدامات مدیریتی به شدت تحت‌تاثیر این دو فاکتور است. بنابراین، برنامه‌ریزی باید انعطاف‌پذیر و مبتنی بر ارزیابی دقیق شرایط محلی باشد تا بتوان به حفظ و بهبود تنوع زیستی مراتع دست یافت.
زهرا حیدری قهفرخی، دکتر عطااله ابراهیمی، حسن عسگری پردنجانی، اسماعیل اسدی بروجنی، حمزه علی شیرمردی،
دوره ۱۷، شماره ۴ - ( ۱۲-۱۴۰۲ )
چکیده
سابقه و هدف: چرای دام یکی از دلایل مهم تخریب اراضی است. با این حال، اثر متضاد شدت‌های چرایی بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و پوشش گیاهی در بیشتر مراتع شناخته نشده است. در همین راستا، این تحقیق با هدف بررسی و شناخت خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در قسمتی از مراتع شهرستان فارسان انجام گرفت.
مواد و روش‌ها: مناطق مورد مطالعه شامل قرق (چلیچه)، چرای سبک (باباحیدر) و دو منطقه چرای سنگین (باباحیدر و چلیچه) از مراتع شهرستان فارسان است. در هر شدت چرایی نمونه‌برداری به صورت تصادفی- سیستماتیک با استقرار ۳۰ پلات یک مترمربعی در طول ۳ ترانسکت ۱۰۰ متری در اردیبهشت و خرداد ماه سال ۱۳۹۴ مطابق با زمان حداکثر رشد گونه‌ها صورت گرفت. پس از ثبت گونه‌های داخل پلات، درصد تاج پوشش هر یک از گونه‌ها، تولید به روش نمونه‌گیری مضاعف برحسب فرم رویشی، لاشبرگ، خاک لخت و سنگ و سنگریزه ثبت شد. در هر شدت چرایی ۶ نمونه خاک در طول سه ترانسکت ۱۰۰ متری از عمق ۳۰-۰ سانتی‌متری خاک برداشت شد. خصوصیات خاک شامل میزان pH خاک، هدایت الکتریکی، نیتروژن، پتاسیم، فسفر، کربنات کلسیم معادل، کربن آلی و بافت خاک اندازه‌گیری شدند. از آزمون مقایسه دو گروه مستقل برای بررسی اثر شدت چرا بر کلیه ویژگی‌های گیاهی و خاکی اندازه‌گیری شده در نرم‌افزار SPSS۲۵ استفاده شد. آرایه‌های گیاهی ثبت شده در شدت‌های مختلف چرای دام با استفاده از برنامه‌ی VennDiagram در نرم افزار R انجام شد. ارتباط میان پوشش گیاهی و متغیرهای محیطی جهت تعیین عوامل کنترل‌کننده الگوی جوامع گیاهی با روش آنالیز تطبیقی متعارفی با استفاده از برنامه‌ی vegan و CCA در نرم افزار R۴,۳.۰ انجام شد.
نتایج: از ۱۲۰ پلات برداشت شده در شدت‌های مختلف چرای دام در مجموع ۸۲ گونه از ۱۷ خانواده گیاهی شناسایی شدند. منطقه قرق چلیچه با ۵۳ گونه دارای بیشترین تعداد گونه ثبت شده و منطقه چرای سنگین باباحیدر با ۳۷ گونه ثبت شده دارای کمترین تعداد گونه گیاهی است. چرای سبک باباحیدر بیشترین تعداد گونه‌ی اختصاصی را دارا است. تعداد ۱۷ گونه در شدت‌های چرایی مختلف به صورت مشترک مشاهده شد. همچنین میانگین درصد پوشش گیاهی ۱۴ گونه گیاهی در مرتع چلیچه و ۱۱ گونه گیاهی در مرتع باباحیدر دارای اختلاف معنی‌دار بود. نتایج نشان داد که با افزایش شدت چرا درصد تاج پوشش و تولید کل کاهش و خاک لخت افزایش یافته است. منطقه قرق چلیچه دارای بیشترین درصد تاج پوشش و تولید کل، فرم بوته‌ای و فورب چندساله است. درصد تاج پوشش و تولید گراس یکساله نیز در مناطق با شدت چرای سنگین افزایش پیدا کرده است. یافته‌های این مطالعه نشان داد که پتاسیم، میزان pH خاک و هدایت الکتریکی که هر سه جزء متغیرهای شیمیایی خاک محسوب می‌شوند، در شدت‌های مختلف چرایی دارای اختلاف معنی‌دار می‌باشند. افزایش شدت چرا باعث کاهش میزان پتاسیم، فسفر، نیتروژن، کربن آلی و هدایت الکتریکی سطح خاک شده است، ولی بر مقدار رس، کربنات کلسیم معادل و میزان pH خاک افزوده است.
نتیجه‌گیری: تغییرات پوشش گیاهی، خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در شدت‌های مختلف چرایی ناشی از اثر چرای دام بوده است. مدیریت چرا باعث تقویت خصوصیات خاک می‌گردد و از تأثیرات منفی و تخریب خاک جلوگیری می‌شود، لذا برای مدیریت زیست‌بوم‌های مرتعی این مناطق نیاز به اقدامات عملی در جهت کنترل شدت چرا است.
