حامد جنیدی، مهسا بهمن نژاد،
دوره ۱۸، شماره ۲ - ( ۵-۱۴۰۳ )
چکیده
سابقه و هدف: نتایج بسیاری از پژوهشها مبین تاثیر مراحل فنولوژیک بر مقادیر ترکیبات موثره گیاهی است. گیاه کافوری (monspeliaca L. Camphorosma) گیاهی پایا متعلق به خانواده اسفناج (Chenopodiaceae) و از گیاهان شاخص مرتعی و اسانسدار در خاکهای تا حدی شور و مرطوب است. ناحیه ای نسبتا کوچک و در حال نابودی کامل از رویشگاه این گونه در استان کردستان وجود دارد که تا کنون پژوهشی در این منطقه در خصوص ویژگیهای کمی و کیفی اسانس این گونه انجام نشده است. به همین دلیل هدف از پژوهش حاضر شناسایی و مقایسه تعداد و نوع ترکیبات شیمیایی اسانسC.monspleliaca در دورههای مختلف رشد به منظور تعیین بهترین زمان برداشت گیاه از نظر دستیابی به حداکثر بازده اسانس است.
مواد و روشها: به منظور بررسی تاثیر مراحل فنولوژیک بر کمیت و کیفیت اسانس گیاه کافوری، بخشی از مراتع قشلاقی و مسطح در منطقه قروه در استان کردستان انتخاب شد. اقلیم منطقه نیمه خشک سرد بوده و بدلیل نفوذ پذیری کم خاک، رویشگاه این گونه در فصول بارشی پوشیده از آب می باشد. برای بررسی و مقایسه مقادیر اسانس در گیاه، سرشاخههای گیاه در مرحله رشد رویشی (بهار) و مرحله گلدهی (تابستان) به تعداد ۱۸ نمونه به روش تصادفی-سیستماتیک برداشت شد و پس از خشک شدن در سایه از هر ۶ نمونه، یک نمونه ترکیبی و در نهایت برای هر مرحله رویشی ۳ نمونه جهت اندازه گیری اسانس به آزمایشگاه منتقل شد. اسانس گیری به روش تقطیر با آب انجام شد. اسانس بدست آمده توسط دستگاههای گازکروماتوگرافی(GC) و گازکروماتوگرافی متصل به طیفسنج جرمی (GC/ MS) تجزیه شد. اسانس به دستگاه کروماتوگراف گازی متصل به طیفسنج جرمی تزریق شد و طیف جرمی ترکیبها به دست آمد. درصد نسبی هریک از ترکیبات از روی سطح زیرمنحنی هر ترکیب در طیف کروماتوگراف گازی محاسبه گردید. شناسایی اجزاء اسانس با استفاده از زمان بازداری، محاسبه اندیس کواتز و مطالعه طیفهای جرمی و مقایسه آنها با ترکیبات استاندارد و اطلاعات موجود در بانک اطلاعات جرمی صورت پذیرفت. تجزیه و تحلیل دادهها با آزمون تی استودنت مستقل با استفاده از نرم افزار spss انجام گرفت.
نتایج: طبق نتایج، در دو مرحله رویشی و گلدهی ۹۱ ترکیب شناسایی شدند که ۹۰ ترکیب در دو مرحله مشترک بود. بازده اسانس در مرحله گلدهی (۱۲/۰ درصد) بیشتر از مرحله رویشی(۷۱ ۰/۰ درصد) بود. عمدهترین ترکیبات اسانس این گیاه در مراحل رویشی و گلدهی به ترتیب alpha -Pinene، Citronellal pentanoate، وendo-۱-Bourbonanol است که مقدار alpha -Pinene و endo-۱-Bourbonanol در مرحله گلدهی به ترتیب به میزان۳/۱۴ و ۲/۲۷ درصد بیشتر از مرحله رشد فعال بود. (۳Z)-Cembrene A با سهم ۲۳۶/۰ درصد، ترکیب اختصاصی مرحله رشد رویشی بود که در مرحله گلدهی وجود نداشت و n-Nonadecane با مقدار ۲۰۷/۰ درصد ترکیب اختصاصی مرحله گلدهی شناخته شد.
نتیجه گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که مراحل فنولوژی بر میزان و تعدد ترکیبات اسانس گیاه کافوری در منطقه مورد مطالعه اثر داشت. بر اساس نتایج بدست آمده از این تحقیق، مرحله گلدهی به عنوان بهترین مرحله برداشت جهت حصول حداکثر بازده اسانس در منطقه مورد مطالعه پیشنهاد میشود. همچنین اگر هدف از بهرهبرداری از کافوری استحصال alpha -Pinene باشد بهترین زمان برای جمع آوری گیاه زمان گلدهی آن میباشد.
