مهسا میری، علی بهشتی آل آقا، سهیلا آقابیگی امین،
دوره ۱۶، شماره ۳ - ( ۸-۱۴۰۱ )
چکیده
سابقه و هدف: خاک مراتع در مناطق کوهستانی بهدلیل دارا بودن مواد آلی فراوان همواره برای تبدیل به اراضی زراعی مورد توجه بوده است. تحقیقات نشان میدهد که در تغییر کاربری اراضی مرتعی و اجرای عملیات زراعی میتواند باعث افزایش فرسایش خاک وایجاد رواناب شود. بنابراین استفاده از انواع اصلاحکنندهها بهعنوان یک راهکار مناسب و مطلوب میتواند باعث کنترل هدررفت خاک در این اراضی شود. این مطالعه، با هدف بررسی و مقایسه تأثیر تغییر کاربری اراضی در مرتع و تاثیر اصلاحکنندههای آلی بر کاهش تولید رسوب، رواناب و هدررفت خاک در یکی از زیرحوزههای رودخانه مرگ انجام گردید.
مواد و روشها: پژوهش حاضر در یکی از زیرحوزههای رودخانه مرگ در پنج کیلومتری استان کرمانشاه انجام شد. این حوزه یکی ازسرشاخههای رودخانه کرخه و از مهمترین زیر حوزههای رودخانه قرهسو است. میانگین بارندگی سالیانه معادل ۵۹/۴۵۸ میلیمتر و دمای متوسط سالیانه آن ۸۹/۱۳درجه سانتیگراد است. بررسی تأثیر تغییر کاربری اراضی و اصلاحکنندههای آلی (کودگوسفندی و کمپوست زباله شهری) بر تولید رسوب، رواناب و هدررفت کربن در دو کاربری مرتع و کشاورزی، در سطح پلاتهای یک در دو مترمربع به مدت دو سال (سالهای ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹) مورد ارزیابی قرار گرفت. در سال اول نمونهها از پلاتهای فرسایشی بدون دستخوردگی جمعآوری گردید اما در سال دوم دو اصلاحکننده (کود گوسفندی و کمپوست زبالهشهری) هرکدام به مقدار ۵/۱ کیلوگرم به پلاتهای کاربری زراعی اضافه گردید. اصلاحکنندهها در اول خردادماه اضافه شدند و تا اولین بارندگی فصل پاییز حدود چهار ماه فرصت کافی برای فعل و انفعالات شیمیایی و تاثیرگذاری بر ویژگیهای خاک وجود داشت. نمونههای رواناب و رسوب و همچنین نمونههای خاک در اطراف پلاتها در آزمایشگاه آنالیز شده و حجم رواناب، مقدار رسوب معلق و درصد کربن آلی رسوبات و ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک اندازهگیری شد.
نتایج: بافت خاک در هر دو کاربری یکسان و از نوع لومی رسی بود. اما از نظر میزان کربن آلی دو کاربری دارای تفاوت معنیداری (در سطح ۹۵ درصد) بوده و این پارامتر در کاربری مرتع بیش از دو برابر کاربری کشاورزی است. بر اساس نتایج در سال اول نمونهبرداری مقادیر حجم رواناب، وزن رسوب، اتلاف کربن طی پنج رخداد بارندگی در کاربری کشاورزی ۸۳، ۹۰ و ۸۷ درصد بیشتر از کاربری مرتع بهدست آمد. در سال دوم نمونهبرداری، پلاتهای مستقر در اراضی کشاورزی با اصلاح کنندههای خاک تیمار شده و تاثیر آنها مورد بررسی قرا گرفت. با وجود اینکه استفاده از اصلاح کنندههای خاک باعث کاهش ۲۰ درصدی رواناب و کاهش ۶۸/۳۱ و ۱۳/۱۳ درصدی مقدار و غلظت رسوب در اراضی کشاورزی شد، اما میزان این پارامترها همچنان در کاربری مرتع به ترتیب ۶۷، ۹۵، و ۷۲ درصد کمتر بهدست آمد. دادهها همچنان حاکی از بالاتر بودن ۷۱ درصدی هدررفت کربن آلی در کاربری کشاورزی نسبت به مرتع بود. نتایج بهدست آمده در این تحقیق نشان داد که اصلاح کنندهها در کاهش هدررفت آب و خاک موفق بوده و از بین آنها تیمار کود گوسفندی در مهار رواناب و رسوب بهتر از کمپوست عمل کرده است.
نتیجه گیری: بهطور کلی نتایج بهدست آمده در این تحقیق نشان داد که اصلاح کنندهها توانستهاند در کاهش هدررفت آب و خاک موفق عمل کنند و از بین آنها تیمار کود گوسفندی در مهار رواناب و رسوب بهتر از کمپوست عمل کرده است. اما هیچکدام نتوانستهاند اثر تخریب خاکورزی در این شیب را تا حد کاربری مرتع کاهش دهند. این امر نشاندهنده نقش و اهمیت حفاظتی کاربری مرتع در کاهش تخریب خاک و هدررفت آب است.
