۲ نتیجه برای پایداری اجتماعی
مرتضی مفیدی چلان، حسین بارانی، احمد عابدی سروستانی، جواد معتمدی، علیرضا دربان آستانه،
دوره ۱۱، شماره ۴ - ( ۱۲-۱۳۹۶ )
چکیده
پایداری در مدیریت منابع طبیعی و حفظ آن از شروط اساسی برای رسیدن به توسعه پایدار کشاورزی و روستایی است. پایداری مفهومی است که توجه اساسی آن بر حفظ سرمایه‌ها (انسانی، طبیعی، اجتماعی و اقتصادی) در جهت عدالت بین نسلی است. شاخص‌های ارزیابی پایداری، عمده‌ترین معیار برای هدف‌گذاری، برنامه‌ریزی و ارزشیابی هستند و با بهره‌گیری از این معیارها می‌توان میزان پیشرفت و یا تأثیر طرح‌ها و پروژه‌ها را در رسیدن به اهداف ارزیابی نمود. خلأ موجود در این زمینه باعث شده است تا تدوین برنامه‌های توسعه به‌دور از شاخص‌های دقیق و مناسب انجام گیرد و هدف‌گذاری برنامه‌ها و ارزیابی آن‌ها با مشکل مواجه شوند. از این‌رو این پژوهش درصدد است به تدوین و اعتبارسنجی شاخص‌های ارزیابی پایداری اجتماعی در سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی سهند بپردازد تا برنامه ریزان و محققان منابع طبیعی به‌خصوص مراتع بتوانند از این شاخص‌ها که به تأیید کارشناسان و متخصصان رسیده است استفاده کنند. در این پژوهش ۸۷ شاخص ارزیابی پایداری اجتماعی تدوین و از طریق پرسشنامه در معرض قضاوت و داوری متخصصان دانشگاهی، کارشناسان امور اجرایی و نخبگان محلی قرار گرفت. برای اعتبار سنجی و دستیابی به اجماع نظر علاوه بر آماره‌های توصیفی از آزمون کروسکال والیس استفاده شد و در نهایت شاخص‌هایی که مد، میانه و میانگین امتیاز آن‌ها بیشتر از ۳، انحراف معیار کمتر از ۱ و ضریب تغییرات کمتر از ۳/۰ داشتند به‌شرط اجماع نظر بین متخصصان، کارشناسان و نخبگان محلی، انتخاب شدند. در این پژوهش تعداد ۵۰ شاخص از بین ۸۷ شاخص تدوین شده استخراج و در قالب ۱۳ مؤلفه معرفی شد که می‌توانند در ارزیابی و سنجش پایداری اجتماعی بهره‌برداران سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی سهند مورداستفاده قرار گیرند.
آرزو پورمحمود حاجیلاری، دکتر مرتضی مفیدی چلان، دکتر اسماعیل شیدای کرکج،
دوره ۱۹، شماره ۱ - ( ۱-۱۴۰۴ )
چکیده
سابقه و هدف: دستیابی به تعادل در اکوسیستمهای مرتعی چالش مهمی در مدیریت پایدار مراتع است. دستیابی به توسعه پایدار در هر سطحی و با هر هدفی که باشد، نیازمند برنامه‌ریزی اصولی، کارآمد و اجرای دقیق آن است. برای انجام برنامه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی، تدوین راهکارهای توسعه، موفقیت در برنامه‌ریزی و طرح‌های اجرایی، بررسی و شناخت توانمندی‌ها، کمبودها و تعیین سطح توسعه‌یافتگی سکونتگاه‌های محلی، بر اساس مجموعه‌ای از شاخص‌های برتر، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. این تحقیق با هدف ارزیابی پایداری و تحلیل مؤلفه‌های آن در بین بهره‌برداران سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی شهرستان چایپاره صورت گرفت.
مواد و روش‌ها: این تحقیق با استفاده از روش‌های پیمایشی (نظرسنجی از بهره‌برداران) و توصیفی- تحلیلی با هدف ارزیابی و سنجش سطح پایداری سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی شهرستان چایپاره-استان آذربایجان غربی انجام شد. برای انجام تحقیق از شاخص‌های معرفی‌شده در تحقیقات قبلی استفاده شد و برای سنجش پایداری از مدل بارومتر پایداری استفاده گردید. مدل بارومتر پایداری مرکب از دو عنصر اصلی به نام‌های رفاه اکوسیستم و رفاه انسانی است که برای رسیدن به شرایط پایداری هردو باید ارتقا یابند. این مدل که توسط پرسکات آلن ارائه‌شده است پایداری را به پنج سطح تقسیم می‌نماید و سپس بر مبنای دو متغیر رفاه اکوسیستم و رفاه انسانی پایداری را مورد سنجش قرار می‌دهد. تعداد پنج سامان عرفی مرتعی با در نظر گرفتن تعداد بهره‌بردار، امکان دسترسی، تعداد دام و مساحت سامان عرفی انتخاب شدند و ۳۰ عدد پرسشنامه از بهره‌برداران تکمیل شد. ضریب آلفای کرونباخ محاسبه‌شده به طور میانگین -۷۴۵/۰ به دست آمد که در محدوده قابل‌قبول است. برای مقایسه میانگین مؤلفه‌های ارزیابی پایداری از آزمون واریانس یک‌طرفه و جهت مشاهده منابع تغییرات درون‌گروهی، از آزمون مقایسه میانگین دانکن استفاده شد.
نتایج: نتایج نشان داد در سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی؛ مؤلفه‌های سنجش پایداری با هم اختلاف معنی‌دار آماری دارند. طبق نتایج بعد محیط‌زیستی– بوم‌شناختی با ارزش ۶۱۲/۰ بالاترین میزان پایداری را در بین ابعاد پایداری مراتع ییلاقی دارد و کمترین میزان پایداری مرتبط با بعد اجتماعی با ارزش ۴۸۴/۰ است. بر اساس نتایج مدل بارومتر؛ سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی در وضعیت پایداری متوسط تا پایداری بالقوه قرارگرفته‌اند. به لحاظ پایداری کل در مراتع ییلاقی بالاترین سطح پایداری ۵۴۸/۰ مربوط به سامان عرفی قورول علیا و کمترین سطح پایداری برابر با ۵۳۵/۰ مربوط به سامان عرفی چیرکندی است.
نتیجه‌گیری: نتایج این تحقیق نشان داد برای رسیدن به پایداری مراتع لازم است به هر کدام از ابعاد توسعه پایدار توجه ویژه‌ای شود. وضعیت اقتصادی و اجتماعی بهره‌برداران و نوع دامداری آن‌ها مبنی بر متحرک یا ساکن بودن در میزان پایداری این جوامع اثرگذار است. بهره‌برداران این مراتع به لحاظ خدمات رفاهی، آموزشی و بهداشتی، حمایت‌های بیمهای، رفاه اقتصادی و مدیریت چرایی با چالش‌هایی مواجه هستند که لازم است در خصوص رفع این چالش‌ها برنامه‌ریزی صورت گیرد. مراتع منطقه از جهت میزان تولید علوفه و ویژگی‌های خاک از وضعیت خوبی برخوردار هستند که لازم است این پتانسیل در جهت ارتقای پایداری بهره‌برداران مدنظر قرار گیرد. جهت ارتقای پایداری سامان‌های عرفی منطقه؛ تنوع بخشیدن به فعالیتهای اقتصادی، افزایش میزان بهره‌وری، بهبود خدمات آموزشی، ترویجی، بهداشتی و رعایت ظرفیت و آمادگی مرتع پیشنهاد می‌شود.
