مهندس عباس طحان، دکتر محمد جعفری، دکتر دامون رزمجویی، دکتر سید اکبر جوادی،
دوره ۰، شماره ۰ - ( ۹-۱۴۰۰ )
چکیده
گیاه مشکک سفید (Ajuga chamaecistus Ging.) یکی از گیاهان دارویی متعلق به خانواده نعنائیان می‌باشد. در نظر گرفتن ویژگیهای محل رویش و موقعیت گیاه در طبیعت از عمده عواملی است که میتواند بر میزان اسانس و ترکیبات شیمیایی گیاه تأثیر زیادی داشته باشد. به منظور بررسی و توصیف عوامل اصلی اکولوژیکی مؤثر بر ترکیبات ثانویه گیاه A. chamaecistus، از چهار رویشگاه اصلی آن (اقلید، آباده، بوانات و پاسارگاد) برای مقایسه بازده اسانس و نوع ترکیبهای شیمیایی، در زمان رویشی و گلدهی، نمونهبرداری انجام شد. نمونهها پس از خشک کردن به روش تقطیر با آب اسانسگیری شدند و درصد بازده اسانس چهار رویشگاه محاسبه گردیـد. تجزیـه و شناسایی ترکیبهای تشکیل دهنده اسانس بهوسیله دستگاههای GC و GC-MS صورت گرفت. با توجه به اینکه پژوهش حاضر در دو مرحله رویشی و گلدهی بررسی شد، جهت مقایسه مراحل از آزمون t جفتی استفاده شد. در نهایت برای تعیین ارتباط بین ترکیبات عمده گیاه و عوامل محیطی از روش تجزیه مؤلفههای اصلی (PCA) و جهت تعیین شباهت بین مناطق از روش Wards استفاده گردید. نتایج نشان داد که ترکیبات عمده اسانس گیاه A. chamaecistus در شهرستان‌های آباده، اقلید، پاسارگاد و بوانات در مرحله رویشی و گلدهی شامل β-Pinene، Linalool، Bicyclogermacrene، Phytol، α-Pinene، α-Thujen، Caryophyllene oxide، Germacrene-D، ۱-Octen-۳-ol، α-Bergamotene، δ-Cadinene و α-Copaene بودند. همچنین درصد بازده اسانس در مرحله گلدهی و در منطقه آباده (۷۴/۱ درصد) بیشترین مقدار، در مرحله رویشی و در شهرستان بوانات (۸/۰ درصد) کمترین مقدار را داشت. از بین عاملهای محیطی بافت خاک، مقدار اسیدیته (pH)، متوسط دمای سالانه، میانگین تبخیر و تعرق سالیانه و مقدار بارندگی به عنوان مؤثرترین عوامل بر خصوصیات فیتوشیمیایی گیاه مورد نظر شناسایی شدند. نتایج این مطالعه می تواند در بهره برداری پایدار و بهینه گونه A. chamaecistus از طریق انتخاب مکان و شرایط محیطی مناسب مورد استفاده قرار گیرد
