دوره 16، شماره 2 - ( 5-1401 )
جلد 16 شماره 2 صفحات 311-299 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Dashti M, Motamedi J, Faravani M, Poorabas M H, Mozafari M. Economic and ecological evaluation of the use of medicinal plants (Case study: Khorklat rangelands, Khorasan Razavi Province). مرتع 2022; 16 (2) :299-311
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1023-fa.html
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1023-fa.html
دشتی مجید، معتمدی جواد، فراوانی مهدی، پور عباس محمد حسین، مظهری محمد. ارزیابی اقتصادی و اکولوژیکی بهرهبرداری از گیاهان دارویی (مطالعه موردی: مراتع خورکلات، استان خراسان رضوی). مرتع 1401; 16 (2) :311-299
بخش تحقیقات مرتع، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران
چکیده: (500 مشاهده)
سابقه و هدف: یکی از انواع استفاده از مراتع، بهرهبرداری از گیاهان دارویی است. محاسبه شاخص‌‌های اکولوژیکی و اقتصادی بهرهبرداری از آن، از ملزومات اساسی جهت تعیین مکان‌‌های شایسته و دارای اولویت، برای بهرهبرداری از گیاهان دارویی است. پژوهش حاضر با همین هدف، در مراتع خورکلات واقع در ارتفاعات هزار مسجد، انجام شد.
مواد و روش‌‌ها: برای این منظور، در فصل رویش سالهای 1399-1397، با استقرار 120 پلات یک متر مربعی، در امتداد 12 ترانسکت 100 متری؛ از پوشش گیاهی در داخل چهار توده معرف، آماربرداری شد. در هر توده معرف، 30 پلات یک متر مربعی، با فاصله 10 متر از همدیگر، در امتداد سه ترانسکت 100 متری بکار برده شد. در هر یک از پلات‌‌ها؛ پس از اندازه‌‌گیری شاخصه‌‌های ساختاری پوشش گیاهی نظیر؛ درصد پوشش تاجی، تراکم و فراوانی گونههای گیاهی؛ مقدار تولید علوفه گونههای مورد چرای دام و تولید اندام مورد استفاده هر یک از گیاهان دارویی واقع در داخل پلات‌‌ها، شامل گونههای Achillea millefolium،Allium homolacarpum ، Alyssum homolocarpum، Althea officinalis، Bonium persicum، Erenjium bungei، Eremurus olgae، Gundelia tournefortii، Hyoscyamus niger، Hymenocrater incanus، Lallemantia royleana، Scrophularia striata، Stachys lavandufolia، Teucrium polium و Verbascum songaricum نیز به‌‌عنوان شاخصه‌‌های عملکردی، به روش قطع و توزین یا برداشت اندام زیرزمینی، اندازه‌‌گیری شد. میانگین مقادیر شاخص‌ها در هر یک از توده‌‌های معرف طی سالهای مختلف، برای محاسبه شاخص‌‌های اقتصادی، در نظر گرفته شد. رانت اقتصادی بهرهبرداری از گیاهان دارویی، ارزش مورد انتظار هر هکتار از مراتع منطقه از محل بهرهبرداری از گیاهان دارویی و حاشیه بازاریابی هر یک از گیاهان دارویی، به‌‌عنوان شاخص‌‌های اقتصادی، مد نظر قرار گرفت.
نتایج: بر مبنای نتایج، تمامی گونههای دارویی موجود در ترکیب گیاهی، به‌صورت عرفی، بهرهبرداری نمی‌شود و تنها بهرهبرداری از 15 گونه ذکر شده که به‌‌واسطه ترکیبات ثانویه، کمتر مورد چرا قرار می‌‌گیرند و از نظر خوشخوراکی، جزو گونههای کلاس III محسوب می‌‌شوند، معمول هست. میانگین پوشش تاجی گونههای دارویی مذکور، 14 درصد از کل پوشش تاجی مراتع منطقه است. به‌‌عبارتی، سهم گونههای دارویی ذکر شده در ترکیب گیاهی، حدود 36 درصد است. ترکیب مشترک گیاهان دارویی و گونههای مورد چرای دام نیز 48 درصد است. میانگین مقدار تولید گونههای دارویی، 180 کیلوگرم در هکتار، طی سه فصل رویش، برآورد شد که با لحاظ نمودن حد بهرهبرداری مجاز 40 درصد برای رویشگاه مورد پژوهش، مقدار تولید قابل برداشت گیاهان دارویی، 72 کیلوگرم در هکتار در سال محاسبه شد. با توجه به نتایج، سود (رانت) اقتصادی بهرهبرداری از گیاهان دارویی، در یک دوره برداشت، 1/19 میلیون ریال در هکتار در سال به‌دست آمد. ارزش مورد انتظار هر هکتار از مراتع از محل بهرهبرداری از گیاهان دارویی نیز با در نظر گرفتن نرخ تنزیل 4/5 درصد در شهریور ماه سال 1399، 5/3 میلیون ریال در هکتار برآورد شد. ضریب حاشیه بازاریابی بهرهبرداری از گونههای دارویی مراتع منطقه نیزاز 10 تا 53 درصد برآورد گردید.
نتیجه‌‌گیری: بهرهبرداری مبتنی بر اصول اکولوژیک از گیاهان دارویی، می‌‌تواند نقش مهمی در تکمیل معیشت، افزایش رفاه و توانمند‌‌سازی مرتعداران، حفظ اکوسیستم‌‌های مرتعی و ارتقاء خدمات اکوسیستمی مرتبط با آنها، ایفا کند. این موضوع، باید در سیاست‌گذاری توجه به گیاهان دارویی و در طرح‌های مرتعداری چند منظوره، مد نظر قرار گیرد.
مواد و روش‌‌ها: برای این منظور، در فصل رویش سالهای 1399-1397، با استقرار 120 پلات یک متر مربعی، در امتداد 12 ترانسکت 100 متری؛ از پوشش گیاهی در داخل چهار توده معرف، آماربرداری شد. در هر توده معرف، 30 پلات یک متر مربعی، با فاصله 10 متر از همدیگر، در امتداد سه ترانسکت 100 متری بکار برده شد. در هر یک از پلات‌‌ها؛ پس از اندازه‌‌گیری شاخصه‌‌های ساختاری پوشش گیاهی نظیر؛ درصد پوشش تاجی، تراکم و فراوانی گونههای گیاهی؛ مقدار تولید علوفه گونههای مورد چرای دام و تولید اندام مورد استفاده هر یک از گیاهان دارویی واقع در داخل پلات‌‌ها، شامل گونههای Achillea millefolium،Allium homolacarpum ، Alyssum homolocarpum، Althea officinalis، Bonium persicum، Erenjium bungei، Eremurus olgae، Gundelia tournefortii، Hyoscyamus niger، Hymenocrater incanus، Lallemantia royleana، Scrophularia striata، Stachys lavandufolia، Teucrium polium و Verbascum songaricum نیز به‌‌عنوان شاخصه‌‌های عملکردی، به روش قطع و توزین یا برداشت اندام زیرزمینی، اندازه‌‌گیری شد. میانگین مقادیر شاخص‌ها در هر یک از توده‌‌های معرف طی سالهای مختلف، برای محاسبه شاخص‌‌های اقتصادی، در نظر گرفته شد. رانت اقتصادی بهرهبرداری از گیاهان دارویی، ارزش مورد انتظار هر هکتار از مراتع منطقه از محل بهرهبرداری از گیاهان دارویی و حاشیه بازاریابی هر یک از گیاهان دارویی، به‌‌عنوان شاخص‌‌های اقتصادی، مد نظر قرار گرفت.
نتایج: بر مبنای نتایج، تمامی گونههای دارویی موجود در ترکیب گیاهی، به‌صورت عرفی، بهرهبرداری نمی‌شود و تنها بهرهبرداری از 15 گونه ذکر شده که به‌‌واسطه ترکیبات ثانویه، کمتر مورد چرا قرار می‌‌گیرند و از نظر خوشخوراکی، جزو گونههای کلاس III محسوب می‌‌شوند، معمول هست. میانگین پوشش تاجی گونههای دارویی مذکور، 14 درصد از کل پوشش تاجی مراتع منطقه است. به‌‌عبارتی، سهم گونههای دارویی ذکر شده در ترکیب گیاهی، حدود 36 درصد است. ترکیب مشترک گیاهان دارویی و گونههای مورد چرای دام نیز 48 درصد است. میانگین مقدار تولید گونههای دارویی، 180 کیلوگرم در هکتار، طی سه فصل رویش، برآورد شد که با لحاظ نمودن حد بهرهبرداری مجاز 40 درصد برای رویشگاه مورد پژوهش، مقدار تولید قابل برداشت گیاهان دارویی، 72 کیلوگرم در هکتار در سال محاسبه شد. با توجه به نتایج، سود (رانت) اقتصادی بهرهبرداری از گیاهان دارویی، در یک دوره برداشت، 1/19 میلیون ریال در هکتار در سال به‌دست آمد. ارزش مورد انتظار هر هکتار از مراتع از محل بهرهبرداری از گیاهان دارویی نیز با در نظر گرفتن نرخ تنزیل 4/5 درصد در شهریور ماه سال 1399، 5/3 میلیون ریال در هکتار برآورد شد. ضریب حاشیه بازاریابی بهرهبرداری از گونههای دارویی مراتع منطقه نیزاز 10 تا 53 درصد برآورد گردید.
نتیجه‌‌گیری: بهرهبرداری مبتنی بر اصول اکولوژیک از گیاهان دارویی، می‌‌تواند نقش مهمی در تکمیل معیشت، افزایش رفاه و توانمند‌‌سازی مرتعداران، حفظ اکوسیستم‌‌های مرتعی و ارتقاء خدمات اکوسیستمی مرتبط با آنها، ایفا کند. این موضوع، باید در سیاست‌گذاری توجه به گیاهان دارویی و در طرح‌های مرتعداری چند منظوره، مد نظر قرار گیرد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
