دوره 18، شماره 3 - ( 11-1403 )
جلد 18 شماره 3 صفحات 371-355 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Sadeghimanesh M, Jafarian Jeloudar Z, Ghorbani J, Azimi R. The effect of environmental factors on the quantity and quality of the essential oil (Thymus lancifolius Celak) in Hamadan province.. مرتع 2025; 18 (3) :355-371
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1195-fa.html
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1195-fa.html
صادقی منش محمدرضا، جعفریان جلودار زینب، قربانی جمشید، عظیمی راضیه. تأثیر عوامل محیطی بر کمیت و کیفیت اسانس اکوتیپ های مختلف آویشن برگ نیزه ای (Thymus lancifolius Celak) در رویشگاهای استان همدان. مرتع. 1403; 18 (3) :355-371
گروه مرتعداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری
چکیده: (507 مشاهده)
سابقه و هدف: آویشن (Thymus lancifolius Celak.) در استان همدان در مناطق با ارتفاع 1450 تا 3200 متر پراکنش دارد. هدف از انجام این تحقیق، ارزیابی فیتوشیمیایی اکوتیپهای مختلف گیاه آویشن برگ نیزه‌ای به منظور شناسایی برترین اکوتیپ، از لحاظ بالاترین درصد اسانس و مواد موثره و نیز تعیین ارتباط خصوصیات خاکی و اقلیمی با کمیت و کیفیت اسانس است.
مواد وروش ها: گونه آویشن برگ نیزه‌ای در استان همدان دارای پنج رویشگاه مهم است که در مناطق مختلف استان پراکنده هستند که شامل شهرستان بهار، رزن، تویسرکان، همدان و ملایر است. در این تحقیق، سرشاخه گیاه آویشن برگ نیزه‌ای در مرحله 50 درصد گلدهی از مناطق رویشگاهی خود جمعآوری شد. استخراج اسانس از نمونههای گیاهی به روش تقطیر با آب صورت گرفت و پس از تعیین بازده اسانس، اجزای اسانس و مقادیر آنها به کمک دستگاههای GC و GC/MS مشخص گردید. در ادامه، ارتباط بین خصوصیات اقلیمی و خاکی مناطق مورد مطالعه با میزان اسانس و اجزای آن مورد بررسی قرار گرفت. از هر رویشگاه 5 نمونه خاک از عمق 30 سانتی‌متر و در مجموع 15 نمونه از رویشگاهها پنج گانه جمعآوری و خصوصیات خاک شامل بافت خاک با روش هیدرومتری، رطوبت خاک با روش وزنی، اسیدیته با روش گل اشباع، هدایت الکتریکی با روش عصارهگیری و EC متر، درصد ماده آلی، آهک، فسفر قابل جذب با استفاده از دستگاه اسپکتروفوتومتر، پتاسیم با استفاده از دستگاه فلیم فتومتر و ازتکل خاک با روش کجلدال اندازهگیری شد. میانگین پارامترهای اقلیمی در دسترس شامل بارندگی و درجه حرارت رویشگاههای مختلف در دوره آماری 1388 تا 1399 از نزدیکترین ایستگاه‌های هواشناسی تهیه شد.
نتایج: مقایسه خصوصیات خاک رویشگاههای مورد مطالعه نشان داد که در مناطقی که میزان آهک خاک بیشتر بود، گیاهان از درصد اسانس بیشتری برخوردار بودند. بر اساس نتایج به‌دست آمده، میزان اسانس نمونههای مورد بررسی از 91/1 درصد تا 85/3 متغیر بود. بیشترین درصد اسانس در اکوتیپ اسدآباد مشاهده شد و کمترین درصد اسانس در اکوتیپ ملایر به‌دست آمد. بیشترین میزان تیمول در اکوتیپ همدان (43/71 درصد) و کمترین مقدار آن در اکوتیپ رزن (04/7 درصد) مشاهده شد، درحالیکه بیشترین مقدار کارواکرول در اکوتیپ ملایر (52/23 درصد) و کمترین مقدار آن در اکوتیپ رزن (36/0درصد) مشاهده شد. بیشترین میزان ژرانیول (15/53 درصد) و لینالول (04/ درصد 7) در اکوتیپ رزن مشاهده شد. نتایج همبستگی بین درصد اسانس با خصوصیات اقلیمی نشان داد که درصد اسانس اکوتیپها رابطه مثبت و معنی‌دار با میانگین رطوبت سالیانه و رابطه مثبت با میزان بارندگی، دمای شش ماه اول سال و جهت شیب و رابطه منفی با ارتفاع داشت. نتایج همبستگی درصد اسانس و تیمول با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مناطق رویش اکوتیپها نشان داد که بین درصد اسانس با میزان آهک، سیلت، پتاسیم و فسفر ارتباط مثبت و با میزان شن ارتباط منفی وجود داشت، بین درصد تیمول با ارتفاع از سطح دریا و جهت شیب همبستگی زیادی مشاهده شد.
نتیجه‌‌گیری: در این بررسی بیشترین مساحت رویشگاههای آویشن در منـاطقی که دارای شیب متوسـط تا زیاد و از لحاظ جهت دارای جهت‌های شمالی و شمال غربی بودنـد. این همبستگیها میتوانند در تعیین محیط کشت ثانویه این گیاه جهت اهلیسازی مفید واقع شوند. در این مطالعه چندین کموتایپ برتر برای کشت در استان همدان شناسایی شد که عبارتند از کموتایپ تیمول در اکوتیپ همدان، کموتایپ کارواکرول در اکوتیپ ملایر، کموتایپ تیمول/گاما-ترپینن در اکوتیپ اسدآباد و کموتایپ ژرانیول در اکوتیپ رزن که در نتیجه هر رویشگاه، منبع ترکیبات شیمیایی متفاوتی است که با اهلیسازی این گونه ضمن حفاظت پایدار از این جمعیت‌ها می‌توان از آنها در صنایع دارویی و بهداشتی استفاده کرد.
مواد وروش ها: گونه آویشن برگ نیزه‌ای در استان همدان دارای پنج رویشگاه مهم است که در مناطق مختلف استان پراکنده هستند که شامل شهرستان بهار، رزن، تویسرکان، همدان و ملایر است. در این تحقیق، سرشاخه گیاه آویشن برگ نیزه‌ای در مرحله 50 درصد گلدهی از مناطق رویشگاهی خود جمعآوری شد. استخراج اسانس از نمونههای گیاهی به روش تقطیر با آب صورت گرفت و پس از تعیین بازده اسانس، اجزای اسانس و مقادیر آنها به کمک دستگاههای GC و GC/MS مشخص گردید. در ادامه، ارتباط بین خصوصیات اقلیمی و خاکی مناطق مورد مطالعه با میزان اسانس و اجزای آن مورد بررسی قرار گرفت. از هر رویشگاه 5 نمونه خاک از عمق 30 سانتی‌متر و در مجموع 15 نمونه از رویشگاهها پنج گانه جمعآوری و خصوصیات خاک شامل بافت خاک با روش هیدرومتری، رطوبت خاک با روش وزنی، اسیدیته با روش گل اشباع، هدایت الکتریکی با روش عصارهگیری و EC متر، درصد ماده آلی، آهک، فسفر قابل جذب با استفاده از دستگاه اسپکتروفوتومتر، پتاسیم با استفاده از دستگاه فلیم فتومتر و ازتکل خاک با روش کجلدال اندازهگیری شد. میانگین پارامترهای اقلیمی در دسترس شامل بارندگی و درجه حرارت رویشگاههای مختلف در دوره آماری 1388 تا 1399 از نزدیکترین ایستگاه‌های هواشناسی تهیه شد.
نتایج: مقایسه خصوصیات خاک رویشگاههای مورد مطالعه نشان داد که در مناطقی که میزان آهک خاک بیشتر بود، گیاهان از درصد اسانس بیشتری برخوردار بودند. بر اساس نتایج به‌دست آمده، میزان اسانس نمونههای مورد بررسی از 91/1 درصد تا 85/3 متغیر بود. بیشترین درصد اسانس در اکوتیپ اسدآباد مشاهده شد و کمترین درصد اسانس در اکوتیپ ملایر به‌دست آمد. بیشترین میزان تیمول در اکوتیپ همدان (43/71 درصد) و کمترین مقدار آن در اکوتیپ رزن (04/7 درصد) مشاهده شد، درحالیکه بیشترین مقدار کارواکرول در اکوتیپ ملایر (52/23 درصد) و کمترین مقدار آن در اکوتیپ رزن (36/0درصد) مشاهده شد. بیشترین میزان ژرانیول (15/53 درصد) و لینالول (04/ درصد 7) در اکوتیپ رزن مشاهده شد. نتایج همبستگی بین درصد اسانس با خصوصیات اقلیمی نشان داد که درصد اسانس اکوتیپها رابطه مثبت و معنی‌دار با میانگین رطوبت سالیانه و رابطه مثبت با میزان بارندگی، دمای شش ماه اول سال و جهت شیب و رابطه منفی با ارتفاع داشت. نتایج همبستگی درصد اسانس و تیمول با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مناطق رویش اکوتیپها نشان داد که بین درصد اسانس با میزان آهک، سیلت، پتاسیم و فسفر ارتباط مثبت و با میزان شن ارتباط منفی وجود داشت، بین درصد تیمول با ارتفاع از سطح دریا و جهت شیب همبستگی زیادی مشاهده شد.
نتیجه‌‌گیری: در این بررسی بیشترین مساحت رویشگاههای آویشن در منـاطقی که دارای شیب متوسـط تا زیاد و از لحاظ جهت دارای جهت‌های شمالی و شمال غربی بودنـد. این همبستگیها میتوانند در تعیین محیط کشت ثانویه این گیاه جهت اهلیسازی مفید واقع شوند. در این مطالعه چندین کموتایپ برتر برای کشت در استان همدان شناسایی شد که عبارتند از کموتایپ تیمول در اکوتیپ همدان، کموتایپ کارواکرول در اکوتیپ ملایر، کموتایپ تیمول/گاما-ترپینن در اکوتیپ اسدآباد و کموتایپ ژرانیول در اکوتیپ رزن که در نتیجه هر رویشگاه، منبع ترکیبات شیمیایی متفاوتی است که با اهلیسازی این گونه ضمن حفاظت پایدار از این جمعیت‌ها می‌توان از آنها در صنایع دارویی و بهداشتی استفاده کرد.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
