سجاد قادری، وحید کریمیان، فریبا قادری، سپهر حقدوست،
دوره ۱۷، شماره ۳ - ( ۸-۱۴۰۲ )
چکیده
سابقه و هدف: آنغوزه Ferula assa-foetida L. از گونه‌های دارویی-صنعتی بسیار مهم مراتع ایران بوده که توسط بهرهبرداران محلی برداشت میشود. شیرابه تولیدی این گیاه از جمله محصولات صادراتی در حوزه گیاهان دارویی کشور محسوب میشود. بهرهبرداران شیرابه استحصالی از پایههای سنی مختلف در طول دوره بهرهبرداری را برداشت، باهم مخلوط و روانه بازار میکنند که منجر به پایین آمدن کیفیت محصول میشود. نظر به اینکه عوامل مختلف محیطی و غیرمحیطی از جمله سن و زمان برداشت سبب تغییرات در کمیت و کیفیت مواد مؤثره گیاهان دارویی میشود، هدف این پژوهش تعیین ویژگیهای ضد میکروبی و تغییرات فنل و فلاونوئید کل شیرابه آنغوزه در شیوههای مختلف برداشت جهت رسیدن به محصول با کیفیت است.
مواد و روش‌ها: تحقیق در قالب فاکتوریل با طرح کاملاً تصادفی در مراتع تنگسرخ شهرستان بویراحمد انجام شد. پس از شناسایی منطقه، قسمتهایی که به لحاظ درصد شیب، پوشش و خصوصیات ظاهری خاک وضعیت مشابهی داشتند و به تعداد کافی پایه گیاه آنغوزه در سنین مختلف در آنها وجود داشت، بعنوان محدوده انجام تحقیق انتخاب شدند. شیرابه گیاه آنغوزه از سه گروه سنی مختلف (سن ۱ ( پایههای ۶-۵ ساله)، سن ۲ (پایههای ۸-۷ ساله) و سن ۳ (پایههای۱۰-۹ ساله)) در ماههای تیر، مرداد، شهریور و مهر برداشت شد. اسانس‌گیری از شیرابه گیاه به روش تقطیر با بخار آب به وسیله کلونجر انجام گرفت. اندازهگیری فنل کل با استفاده از معرف فولین سیوکالتیو با اسید گالیک به عنوان استاندارد و مقدار کل فلاونوئید موجود در اسانسها با استفاده از روش رنگ سنجی کلرید آلومینیوم با کوئرستین به‌عنوان استاندارد تعیین شد. خصوصیات ضد میکروبی (MIC و MBC) اسانس گیاه آنغوزه بر چهار میکروارگانیسم اشیرشیا کلی، استافیلوکوکس اورئوس، آسپرژیلوس فلاووس و آسپرژیلوس پارازیتیکوس مورد بررسی قرار گرفت. مقایسه میانگینها با آزمون چنددامنهای دانکن در محیط SPSSVer,۲۱ انجام شد.
نتایج: بر اساس نتایج به‌دست آمده فنل و فلاونویید کل اسانس شیرابه آنغوزه در سنین و مراحل مختلف برداشت اختلاف معنیداری باهم دارند. از نظر سن گیاه، بیشترین میزان فنل در اسانس گیاهان سن ۱ (۹۲ میلیگرم گالیک اسید در گرم) و کمترین در اسانس سن ۳ (با ۷۴ میلیگرم گالیک اسید در گرم) به‌دست آمد. بیشترین میزان فلاونوئید در اسانس سن ۱ (۳۷ میلیگرم کوئرستین در گرم) و کمترین اسانس سن ۳ (۲۰ میلیگرم کوئرستین در گرم) وجود داشت. از نظر زمان برداشت، بیشترین میزان فنل در اسانس شیرابه تیرماه (۹۳ میلیگرم گالیک اسید در گرم) و کمترین در اسانس شیرابه مهرماه (۵۶ میلیگرم گالیک اسید در گرم) وجود دارد. بیشترین میزان فلاونوئید در اسانس اسانس شیرابه تیرماه (۳۷ میلیگرم کوئرستین در گرم) و کمترین در اسانس شیرابه مهرماه (۳/۱۹ میلیگرم کوئرستین در گرم) وجود داشت. نتایج مربوط به حداقل غظت مهارکنندگی و حداقل غلظت بازدارندگی (MIC وMBC) اسانس شیرابه آنغوزه در سنین مختلف نشان داد که MIC برای باکتریهای اشیرشیا کلی، استافیلوکوکوس اورئوس، آسپرژیلوس فلاووس و آسپرژیلوس پارازیتیکوس به‌ترتیب ۱۲۵۰، ۵/۳۱۲، ۶۲۵ و ۶۲۵ و همچنین MBC برای این میکروارگانیسمها به‌ترتیب ۲۵۰۰، ۶۵۰، ۱۲۵۰ و ۱۲۵۰ پیپیام است.
نتیجه‌گیری: در این مطالعه مشخص شد که میزان ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی کل گیاه آنغوزه تحت تاثیر زمان و سنین مختلف برداشت شیرابه این گیاه است. میزان ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی در اسانس برداشت شده از پایههای گیاهی جوانتر و در مراحل اول برداشت از بیشترین میزان برخوردار است و همچنین اثرات ضدمیکروبی این اسانس نسبت به نمونه برداشت شده در سنهای بالاتر بیشتر است.
