اعظم خاکزار، محمد فرزام، منصور مصداقی، حسن محمد زاده چنار،
دوره ۱۶، شماره ۲ - ( ۵-۱۴۰۱ )
چکیده
سابقه و هدف: در سالهای اخیر خشکسالی، فرسایش خاک و برداشت مستمر از پسته جنگلی (Pistacia vera L.) باعث عدم تجدید حیات طبیعی این گونه با ارزش در جنگل خواجه کلات شده است. بنابراین به نظر میرسد کمک به مدیریت رواناب، نگهداشت آب پای نهال و کاهش رقابت گیاهان کف جنگل نظیر Poa bulbosa و Carex stenophylla به استقرار این گیاه در طبیعت کمک نماید. لذا این تحقیق با هدف ارزیابی کارآیی اندازهها و شکلهای مختلف چالههای جمعآوری آب بر استقرار اولیه نهال پسته جنگلی درشرایط رویشگاه طبیعی آن انجام شد.
مواد و روشها: محدودهای به ابعاد ۵/۲۶ ×۸۰ متر مربع جهت احداث چالهها به عنوان منطقه اجرای طرح، در پاییز ۱۳۹۸ در جنگل پسته خواجه کلات خراسان رضوی در نظر گرفته شد. دو روش کشت مستقیم بذر و نهال، ۲ شکل چاله و ۴ اندازه چاله شامل چالههای بدون دستک (شاهد)، چالههای با دستکهای به طول ۲۰ ،۵۰ و ۱۰۰ سانتیمتر و هلالی با شعاع و قطر شاهد (کاشت نهال در سطح زمین)،۱۰×۲۰، ۲۵×۵۰ و ۵۰ ×۱۰۰ سانتیمتر)، در ۸ تکرار به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در رویشگاه طبیعی پسته جنگلی بررسی شد. ارزیابی از بذرهای مستقر شده و نهالها در طی ماههای رویش اردیبهشت و تیر ۱۳۹۹ انجام شد. صفات ارتفاع و زندهمانی نهالهای کشت شده و نیز رطوبت و دمای خاک در محل ریشه سنجیده شد. تحلیل دادهها با استفاده از نرمافزارMnitab.V۱۹ با روش آنالیز کوواریانس (گزینه Random/ Nest) و مقایسه میانگین دادههای ارتفاع، رطوبت و دما با آزمون توکی در سطح ۵ درصد (رابطه همبستگی بین خصوصیات اندازهگیری شده در دو زمان اردیبهشت و تیر ماه نیز سنجیده شد)، سنجش رابطه رطوبت و دما با زندهمانی، توسط رگرسیون لجستیک و زندهمانی به دلیل وجود دادههای شمارشی (صفر و یک) و اسمی بودن متغیر، توسط آزمون کایاسکوئر انجام شد.
نتایج: نتایج نشان داد که از بین دو روش کاشت، تیمار نهالکاری نسبت به بذرکاری از موفقیت بیشتری برخوردار بود. تیمار بذرکاری با عدم موفقیت مواجه شد و هیچگونه رشد و استقرار گیاه مشاهده نشد. در روش کشت گلدانی، بیشترین زندهمانی و ارتفاع نهالها و نیز بیشترین رطوبت و کمترین دما در مجاورت ریشه گیاه در چالههای دستکدار و هلالی با ابعاد ۵۰ و ۱۰۰ سانتیمتر وجود داشت. چاله هلالی (۵۰) از نظر ارتفاع نهال، دارای بیشترین میزان و به ترتیب بعد از آن چالههای هلالی (۱۰۰)، چاله دستکدار (۱۰۰) و چاله دستکدار (۵۰)، دارای بیشترین میزان از نظر ارتفاعی بودند. کمترین ارتفاع نهالها نیز مربوط به تیمار شاهد بود. چاله دستکدار (۱۰۰)، دارای بیشترین میزان رطوبت و به ترتیب بعد از آن چاله هلالی (۱۰۰)، چاله هلالی (۵۰) و دستکدار (۵۰) دارای بیشترین میزان از نظر رطوبت خاک بودند، کمترین میزان رطوبت چالهها نیز، مربوط به تیمار شاهد بود. نتایج رگرسیون لجستیک بین زندهمانی نهالها در تیرماه با دما و رطوبت چالهها در اردیبهشت ماه نیز، معنیدار شد (P≤۰,۰۵) و مشخص شد که با افزایش میزان رطوبت زندهمانی افزایش، و با افزایش دما زندهمانی کاهش یافته است. به همین ترتیب چالههای دستکدار و هلالی با ابعاد ۵۰ و ۱۰۰ سانتیمتر، بیشترین تاثیر را بر کاهش گیاهان مهاجم داشتند و از این طریق نیز به زندهمانی نهال پسته جنگلی کمک کردند.
نتیجه‌گیری: از جمله دلایلی که میتوان به عدم جوانهزنی بذرها در تیمار بذرکاری نسبت داد، وجود تنش خشکی و خواب بذر میباشد. با افزایش طول دستک و قطر هلالی، محدوده جمعآوری رواناب افزایش یافته و میزان حجم آب بیشتری در اختیار نهال قرار میگیرد. تخریب در چالههای با قطر ۲۰ و چالههای با دستک به طول ۲۰ سانتیمتر باعث کاهش کارآیی آنها شد. بطور کلی برای کمک به استقرار نهال پسته جنگلی روش های جمع آوری آب مفید هستند علاوه براین، با افزایش اندازه چاله و دستک، امکان استقرار نهال پسته افزایش مییابد.
