حمیدرضا میرداودی، غلامرضا گودرزی، یوسف یوسفی، علی فرمهینی، رضا سیاه منصور،
دوره ۱۳، شماره ۱ - ( ۲-۱۳۹۸ )
چکیده
در این تحقیق اثر کوتاه مدت آتشسوزی بر پوششگیاهی مراتع سوخته در ایستگاه خسبیجان در سال ۱۳۹۴، با تیپ غالب ورک (Rosa persica Michx. ex Juss.) انجام شده است. نمونهبرداری به صورت تصادفی- سیستماتیک بوده و آماربرداری در سالهای ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ انجام شد. ویژگیهای مورد مطالعه شامل درصد پوششگیاهی، تولید علوفه و تراکم بر اساس فرم رویشی و کلاس خوشخوراکی گونههای گیاهی ثبت گردید. دادهها با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS۲۴ تجزیه و مقایسه میانگینها با آزمون t جفتی انجام شد. در مجموع ۸۰ گونه گیاهی متعلق به ۷۲ جنس و ۲۵ خانواده گیاهی در منطقه تشخیص داده شد. تروفیتها و همیکریپتوفیت‌ها از مهم‌ترین گروههای ساختاری طیف زیستی منطقه به روش رانکایر بودند. بررسی کورولوژیک و استخراج کوروتیپها، غلبه عناصر ایرانی- تورانی را نشان داد. نتایج حاصل از آنالیز داده های مربوط به تراکم، درصد پوشش و تولید علوفه گونههای گیاهی به تفکیک فرم رویشی نشان داد که میانگین تراکم، پوشش و تولید علوفه گندمیان یکساله، فورب یکساله و فورب چند ساله در منطقه سوخته نسبت به شاهد افزایش معنیداری داشته، ولی میانگین این پارامترها در مورد فرم بوتهای در منطقه سوخته نسبت به شاهد کاهش نشان داده است. همچنین نتایج حاصل از آنالیز دادههای مربوط به تراکم، درصد پوشش و تولید علوفه گونههای گیاهی به تفکیک کلاس خوشخوراکی نشان داد که میانگین تراکم، پوشش و تولید علوفه کلاس‌های خوشخوراکی I، II و III در منطقه سوخته نسبت به شاهد افزایش داشته، هر چند که این افزایش، بعضاً معنیدار نبود. افزایش پارامترهای مختلف گونههای کلاس III، پس از آتشسوزی، به دلیل گسترش گندمیان یکساله و همچنین گونههای خشبی و تیغدار در این عرصه بود. بهطورکلی این بررسی نشان داد که خصوصیات مهم گیاهی تحت تاثیر آتشسوزی تغییر کرده است و این تغییرات تا حدود زیادی به ترکیب اولیه گونههای گیاهی و وضعیت مراتع منطقه وابسته بوده است. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که هر آتشسوزی در مراتع منجر به افزایش کیفیت علوفه نخواهد شد.
دکتر مسلم رستم پور، مهندس رضا سبزی،
دوره ۱۶، شماره ۲ - ( ۵-۱۴۰۱ )
چکیده
سابقه و هدف: به منظور حفاظت بیشتر از زیستبومهای مرتعی، قبل از اقدام به بهرهبرداری از گیاهان دارویی و صنعتی، میبایست شایستگی مرتع از این لحاظ بررسی شود. ترکیب و تولید گیاهی و شیب دامنه از جمله مولفههای تعیینکننده شایستگی مرتع برای بهرهبرداری از گیاهان دارویی هستند. بدین منظور در چهار رویشگاه گیاهان دارویی (Achillea santolinoides، Ziziphora tenuior، Sclerorhachis leptoclada و Hymenocrater calycinus) و سه طبقه شیب (کمتر از ۳۰ درصد، ۶۰-۳۰ درصد و بیشتر از ۶۰ درصد) ترکیب گیاهی، ارزش اهمیت نسبی (IVI) و تولید بررسی شد.
مواد و روش‌‌ها: ابتدا پس از بازدیدهای میدانی و مشاهده حضور گونههای دارویی به عنوان گونه غالب مراتع حوزه روم شهرستان قاین، اقدام به شناسایی رویشگاه های گیاهی شد. در رویشگاههای علفی از اندازه پلات ۱ متر مربعی و در رویشگاههای بوتهای از اندازه پلات ۲ متر مربعی استفاده شد. نمونهبرداری به روش کاملا تصادفی انجام شد. پس از اندازهگیری شیب در کلیه نقاط نمونهبرداری، عامل شیب در سه سطح کمتر از ۳۰ درصد، ۳۰ تا ۶۰ درصد و بیشتر از ۶۰ درصد مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. در طول گرادیان شیب، خصوصیات ساختاری پوشش گیاهی شامل تراکم، فراوانی، وفور و غلبه گونهای اندازه گیری و بر اساس آن، شاخص ارزش اهمیت نسبی گونهای (IVI) تعیین شد. به منظور مقایسه تولید کل گیاهان دارویی در بین شیبهای مختلف، از آزمون تجزیه واریانس (ANOVA) و مقایسه میانگینهای دانکن استفاده شد. همچنین به منظور گروهبندی رویشگاهها بر اساس ترکیب گونه ای، از آنالیز خوشهای استفاده شد. توزیع وفور گونهای با استفاده از مدل های سری هندسی، عصای شکسته، لوگ نرمال، Zipf و Mandelbrot بررسی شد و برازش دادهها با هر کدام از مدلهای فوق انجام شد، از معیار اطلاعاتی آکائیک (AIC ) جهت سنجش نیکویی برازش استفاده شد. کلیه تجزیه و تحلیلهای آماری توسط نرم افزار R انجام شد
نتایج: لیست فلورستیک منطقه مورد مطالعه نشان داد که در کل، ۴۷ گونه گیاهی متعلق به ۱۵ تیره گیاهی شناسایی شد. که از این بین، ۳۱ گونه علفی، ۸ گونه بوتهای، ۷ گونه گراس و ۱ گونه درختچهای مشاهده شد. از بین گونههای مشاهده شده، به ترتیب گیاهان دارویی و صنعتی ۶۶ درصد، گیاهان علوفهای مرتعی ۲۳ درصد وگیاهان مهاجم و خاردار ۱۱ درصد را شامل میشوند. گیاهان دارویی اکثرا متعلق به چهار تیره Compositae، Apiaceae، Lamiaceae و Brassicaceae هستند. نتایج نشان داد که Ziziphora tenuior و Achillea santolinoides بیشترین تراکم و Artemisia aucheri و Sclerorhachis leptoclada بیشترین درصد پوشش را دارند. گیاهان دارویی و صنعتی کمترین سهم را در ترکیب گیاهی شیبهای کم و بیشترین سهم را در رویشگاههای واقع در شیبهای متوسط و زیاد دارند. منحنی رتبه-وفور نشان داد که توزیع وفور گونهای (SAD) کل منطقه مورد مطالعه از مدل Mandelbrot و لوگ نرمال تبعیت میکند که نشاندهنده جامعه باثبات و پایدار است. نتایج نشان داد که با افزایش شیب، تولید گیاهان دارویی کاهش پیدا میکند. گونههای دارویی Achillea santolinoides و Ziziphora tenuior واقع در شیبهای کمتر از ۳۰ درصد، بیشترین تولید و اهمیت نسبی را دارد و از نظر این دو فاکتور، شایستگی لازم جهت بهرهبرداری را دارد.
نتیجه‌‌گیری: نتایج بیانگر این است که اگر چه با افزایش شیب، سهم نسبی گیاهان دارویی در منطقه افزایش مییابد، اما به لحاظ دو فاکتور ترکیب گیاهی و تولید، شیبهای بالای ۶۰ درصد شایستگی لازم برای بهرهبرداری از گیاهان دارویی را ندارند. هر چند در تحقیق حاضر، به طور مستقیم، تمامی عوامل موثر بر شایستگی مرتع مورد مطالعه قرار نگرفته است، اما اهمیت مفهومی چون IVI در مطالعات شایستگی مرتع و تاثیر شیب بر برخی از پارمترهای پوشش گیاهی بررسی شد و نتایج نشان داد که در شیبهای متوسط و زیاد، تولید گیاهان دارویی کاهش یافت، از این رو، با افزایش شیب، شایستگی مرتع برای گیاهان دارویی و صنعتی نیز کاهش پیدا میکند.
