۳۱ نتیجه برای تنوع
زینب میرشکاری، اسماعیل اسدی بروجنی، پژمان طهماسبی کهیانی،
دوره ۰، شماره ۰ - ( ۹-۱۴۰۰ )
چکیده
سابقه و هدف: درک روابط متقابل بین گیاهان و تاثیر آن بر بقای گونههای مرتعی، نقش حیاتی در مدیریت پایدار و حفظ تنوعزیستی در اکوسیستمهای مرتعی ایفا میکند. این پژوهش با هدف بررسی نقش گونههای پرستار در حفظ تنوع گونهای تحت تاثیر سطوح مختلف چرا و شرایط اقلیمی متفاوت انجام شد. مطالعه حاضر در چهار منطقه اقلیمی (سنگسفید: نیمهبیابانی، موته: استپی، تنگصیاد: نیمهاستپی، سبزکوه: نیمهاستپی مرطوب) استانهای اصفهان و چهارمحال و بختیاری اجرا گردید تا تاثیر چرای دام و اقلیم را بر عملکرد گیاهان پرستار ارزیابی کند.
مواد و روشها: در هر منطقه اقلیمی، هفت سایت با سطوح چرای شدید و سبک انتخاب شد. در هر سایت، سه ماکروپلات ۳۰ مترمربعی و در هر ماکروپلات چهار میکروپلات ۲ مترمربعی (سه پلات با گونه پرستار و یک پلات شاهد) مستقر گردید. شاخصهای تنوع گونهای شامل تنوع شانون، تنوع سیمپسون، غنای گونهای، یکنواختی شانون و یکنواختی سیمپسون محاسبه شد. جهت بررسی تفاوتها در اقلیمها، شدت چراها و اثرات ترکیبی آنها بر شاخصها از آزمون Repeated Measure و جهت بررسی تغییرات در تنوع گونهای و شناسایی الگوهای تغییرات بین دو پلات زوجی، از تجزیه مولفههای اصلی (PCA) استفاده گردید. سپس شاخص روابط زیستی برای شاخصها محاسبه شد.
نتایج: نتایج نشان داد که گیاهان پرستار با اثر تسهیلکنندگی، غنای گونهای را افزایش میدهند. با این حال، پاسخ این سیستم به تنش چرای بالا وابسته به نوع اقلیم بود: در اقلیمهای نیمهبیابانی (سنگسفید) و نیمهاستپی مرطوب (سبزکوه)، شدت چرای بالا اثر تسهیلکنندگی را کاهش داد، در حالیکه در اقلیمهای استپی (موته) و نیمهاستپی (تنگصیاد) این اثر تقویت شد. همچنین مشاهده شد که در اقلیمهای خشکتر (نیمهبیابانی و استپی)، گیاهان پرستار با ایجاد رقابت باعث کاهش تنوع و یکنواختی شدند، اما این اثر رقابتی تحت تنش چرای بالا کاهش یافت. در مقابل، در اقلیمهای مرطوبتر (نیمهاستپی و نیمهاستپی مرطوب)، گیاهان پرستار با تقویت اثر تسهیلکنندگی خود در شرایط چرای بالا، تنوع گونهای و یکنواختی اکوسیستم را افزایش میدهند.
نتیجهگیری: مدیریت مراتع باید بر اساس شرایط اقلیمی خاص هر منطقه و الگوی چرای دام طراحی شود. این پژوهش نشان میدهد که اثر گونههای پرستار و سایر اقدامات مدیریتی به شدت تحتتاثیر این دو فاکتور است. بنابراین، برنامهریزی باید انعطافپذیر و مبتنی بر ارزیابی دقیق شرایط محلی باشد تا بتوان به حفظ و بهبود تنوع زیستی مراتع دست یافت.
مهندس الهام امیدزاده اردلی، دکتر محمدعلی زارع چاهوکی، دکتر حسین ارزانی، دکتر پژمان طهماسبی، مهندس حجتاله خدری غریبوند،
دوره ۷، شماره ۴ - ( ۱۲-۱۳۹۲ )
چکیده
تنوع گونهای بخش عمدهای از تنوع زیستی و یکی از مهمترین پارامترهای نشاندهنده تغییرات در اکوسیستمهاست. اندازهگیری تنوع گونهای برای حفاظت، ارزیابی و پایش پوششگیاهی و اتخاذ راهکارهای مناسب مدیریتی ضروری است. تاکنون برای اندازهگیری و ارزیابی تنوع گونهای از روشهای ساده با ترانسکت و با پلات تکمقیاسی و روشهای آشیانهای با پلات چندمقیاسی استفاده شده است. در این مطالعه برای اندازهگیری و مقایسه شاخصهای تنوع گونهای، جدیدترین نسخه پلات ویتاکر تعدیلشده، نسخه ویتاکر تعدیلشده فشرده و پلاتC ، اولین بار در ایران استفاده شدند. مرتع کرسنک شهرکرد با دو شدت چرای سبک و متوسط و دو جهت دامنه غربی و شرقی در چهار تیمار سبک-شرقی، سبک-غربی، سنگین-شرقی و سنگین-غربی انتخاب شد. در هر تیمار، هر سه پلات با سه تکرار، بهصورت تصادفی-سیستماتیک مستقر شدند. پس از جمعآوری دادههای پوشش، در هر جهت؛ شاخصهای تنوع (شانون-وینر و سیمپسون)، غنا (منهینیک و مارگالف) و یکنواختی (هیل) با استفاده از نرمافزار Past محاسبه شد. مقایسه تنوع گونهای با استفاده از تجزیه واریانس یکطرفه انجام شد. نتایج نشان داد بین مقادیر شاخصهای تنوع، غنا و یکنواختی در هر سه پلات تفاوت معنیداری وجود ندارد (۰۵/۰p>). بهطور کلی با توجه به عدم تفاوت معنیدار هر سه پلات در برآورد شاخصهای تنوع گونهای؛ میتوان گفت توانایی پلاتها در برآورد شاخصها تقریباً یکسان است. علاوه بر این، ارزش عددی شاخصها در برخی موارد نمیتواند معیار قانعکنندهای برای تعیین پلات مناسب باشد. برای دستیابی به پلات چندمقیاسی مناسب، تحقیقات آینده میتوانند کارآیی پلاتها را از نظر دقت، صحت و زمان نمونهبرداری مورد مطالعه قرار دهند.
دکتر اردوان قربانی، مهندس ویدا احمدآلی، دکتر علی اصغری،
دوره ۸، شماره ۲ - ( ۶-۱۳۹۳ )
چکیده
این تحقیق با هدف امکانسنجی استفاده از چهارچوب کانونهای بحران (روستا) در ارزیابی تخریب مراتع با تأکید بر ترکیب و تنوع پوششگیاهی در جنوب شرقی سبلان انجام گرفت. نمونهبرداری از پوشش گیاهی و خاک در سه کانون بحرانی آلوارس، لاطران و ورگسران و سه شدت چرایی سنگین، متوسط و سبک با استفاده از پلاتهای یک متر مربعی در امتداد یک ترانسکت ۱۰۰ متری انجام شد. پس از مشخص کردن ترکیب گونهای، از تجزیه واریانس و مقایسه میانگینها، شاخصهای تنوع و یکنواختی، تجزیه خوشهای و تجزیه به مؤلفههای اصلی برای تجزیه و تحلیل دادهها استفاده شد. نتایج نشان داد در هر سه روستا و در هر سه فاصله غلبه با گونههای کلاس سه مرتعی (بیش از ۵۶ درصد) میباشد. نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگینها نشان داد که روند تغییرات در مقدار تولید، تراکم و تاجپوشش در روستاهای آلوارس و ورگسران وجود دارد، ولی در روستای لاطران روندی مشاهده نشد (۰۵/۰p<). در تجزیه و تحلیل کلی سه روستا نتایج نشان داد که پارامترهایی مانند تولید و تاجپوشش دارای روند تغییرات مشخص، ولی سایر پارامترها فاقد روند میباشند (۰۵/۰p<). نتایج شاخصهای تنوع و یکنواختی روند مشخصی را نشان نداد، ولی سایتها از تنوع نسبتاً بالایی برخوردار هستند (۰۵/۰p<). نتایج گروهبندی نشان داد که سایتها با مشارکت تمامی پارامترها قابل تفکیک نمیباشند (۰۱/۰p<). با توجه به تبدیل و تخریب صورت گرفته در این مراتع و چگونگی پراکنش کانونهای بحرانی روستا، استفاده از این چهارچوب در ارزیابی تخریب مناسب نمیباشد. توصیه میگردد مطالعات بیشتری در دامنههای مختلف سبلان تکرار گردد تا امکانسنجی استفاده از این چهارچوب در ارزیابی تخریب این مراتع حاصل گردد. در مدیریت این مراتع به اصلاح ترکیب گونهی باید توجه گردد.
مهندس حمید یوسفی، دکتر رضا عرفانزاده، دکتر امید اسماعیل زاده،
دوره ۹، شماره ۱ - ( ۴-۱۳۹۴ )
چکیده
در این تحقیق بهمنظور تعیین اثر شخمزنی گراز بر مقادیر شاخصهای تنوع، غنا و تراکم بانک بذر خاک، پنج جامعه گیاهی شاملFestuca ovina-Bromus tmentellus ، Bromus tomentellus-Plantago lanceolata،Alyssum minus- Astragalus sp.، Trifolium repens- pratensis Poa و Asperago procumbens- foliosum Chenopodium انتخاب و در هر کدام از جوامع مذکور حداقل یک لکه که فعالیت شخمزنی گراز در آن مشهود بود، تعیین شد. در هر لکه چهار پلات ۱×۱ متر مربعی و همچنین در مناطق تخریب نشده مجاور هر لکه تعداد چهار پلات مستقر گردید. بیشترین مقدار شاخص منهینگ (۲۸/۱)، مارگالف (۷۹/۱)، سیمپسون (۶۴/۰)، شانون (۷۲/۱) و تراکم بانک بذر خاک (۲۵/۴۶) در خارج لکه و کمترین مقدار این شاخصها برای شاخص منهنیگ (۰۹/۱)، مارگالف (۳۶/۱)، سیمپسون (۵۲/۰)، شانون(۱۱/۱) و تراکم بانک بذر خاک (۲۱/۳۹) در داخل لکه مشاهده شد. همچنین اثر جامعه برای شاخصهای تنوع شانون و سیمپسون، غنای مارگالف و منهینگ و تراکم بانک بذر خاک در سطح یک درصد دارای اختلاف معنی<span style="font-family: " b="" nazanin"="" font-size:="" ۱۲pt="" mso-ascii-font-family:="" "times="" new="" roman"="" mso-hansi-font-family:="" roman""="" lang="FA">داری بود. بهطور کلی گراز سبب کاهش تنوع، غنا و تراکم بانک بذر خاک میشود.
مهندس سیده محدثه احسانی، دکتر غلامعلی حشمتی، دکتر رضا تمرتاش،
دوره ۹، شماره ۳ - ( ۱۰-۱۳۹۴ )
چکیده
مهندس رضا امیدی پور، دکتر رضا عرفانزاده، دکتر مرزبان فرامرزی،
دوره ۹، شماره ۴ - ( ۱۲-۱۳۹۴ )
چکیده
تغییرات تنوع گیاهی مراتع در مکان و زمان به نوع مدیریت و فاکتورهای محیطی غیرزنده بستگی دارد. لازمه فهم الگوهای مختلف تنوع گونهای در مکان، آنالیز و ارزیابی تنوع در مقیاسهای مکانی چندگانه میباشد. هدف از انجام این تحقیق بررسی تأثیر چرای دام بر روی شاخصهای تنوع در دو مقیاس مکانی محلی و منطقهای در مراتع غرب کشور در استان ایلام میباشد. نمونهبرداری از گیاهان با استفاده از پلاتهای ۲×۲ متر مربع در مقیاس محلی در ۴۰ پلات (۲۰ پلات در داخل قرق و ۲۰ پلات در خارج قرق) و در مقیاس منطقهای در ۸ سایت (۴ سایت قرق و ۴ سایت در حال چرا) انجام شد. بر اساس روش تقسیمبندی افزایشی، کل غنای گونهای (γr) به مؤلفههای داخل نمونهها (α۱)، بین نمونهها (β۱) و بین مراتع (β۲) تقسیمبندی شد. نتایج نشان داد از مجموع ۸۹ گونه ثبت شده در کل منطقه ۷۲ گونه در منطقه قرق و ۶۰ گونه در منطقه در حال چرا مشاهده گردید. همچنین شاخص آلفا در منطقه قرق شده بهصورت معنیداری از مقدار مشابه آن در منطقه چراشده بیشتر بود ولی برای شاخص بتا روند معنیداری مشاهده نشد که نشاندهنده الگوی پراکنش غیریکنواخت گونههای گیاهی است. شاخص تنوع بتا با توجه به سهم بیشتر آن در تنوع کل در مقیاس منطقهای دارای اهمیت بیشتری بود که نشاندهنده تفاوت ترکیب گیاهی در این مقیاس است. این تحقیق نشان داد که برخی از مؤلفههای تنوع حساسیت بیشتری نسبت به چرا از خود نشان میدهند که تاکید بر استفاده آنها توسط محققین در مدیریت پوشش گیاهی میگردد.
مهندس پروانه عشوری، دکتر عادل جلیلی، دکتر افشین دانه کار، دکتر محمد علی زارع چاهوکی، دکتر بهنام حمزه،
دوره ۱۰، شماره ۱ - ( ۴-۱۳۹۵ )
چکیده
در اغلب مطالعات بومشناسی جوامع، بررسی تنوع زیستی در سطح گونهها و بهصورت انفرادی درنظر گرفته شده است و به وابستگی گونهها به سطوح بالاتر درخت تکاملی کمتر توجه شده است. شاخصهای جدید تنوع و تمایز تاکسونومیکی با ملاحظه پراکندگی روابط بین گونهها در سطوح مختلف خویشاوندی نسبت به سایر شاخصهای مرسوم تنوع زیستی اطلاعات بیشتری را در سطوح بالاتر از گونه در اختیار بومشناسان قرار میدهد. در این مطالعه با استفاده از این شاخصها به بررسی تنوع و تمایز ساختار تاکسونومیکی گونههای گیاهی شش سایت مرتعی واقع در اطراف استان تهران در شش سطح تاکسونومیکی پرداخته شد. نتایج نشان داد که سایت ساوه (۸/۶۷=∆ و ۳/۷۱=*∆) و سایت سلفچگان (۴/۶۱=∆ و ۴/۶۴=*∆) بهترتیب بیشترین و کمترین میزان شاخصهای تمایز و تنوع تاکسونومیکی را به خود اختصاص دادند که نشاندهنده وجود طول مسیر زیاد بین گونهها در طول درخت فیلوژنی سایت ساوه است. شاخص میانگین تمایز تاکسونومیکی در سلفچگان نشان میدهد خانوادهها و راستههای کمتری به ازای کل گونهها وجود دارد (۲/۶۵ = Δ+). با توجه به نتایج بهدست آمده میتوان بیان کرد که سایتهای سلفچگان، البرز و دماوند نسبت به سایتهای ساوه، فیروزکوه و سمنان از گونهزایی نسبی بیشتری برخوردارند و دارای ساختار تکاملی ناهمگنی هستند. به عبارت دیگر در این سایتها بخش بزرگی از گونهها بهطور نامتعادل در تعداد کمی از خانوادهها تجمع پیدا کردهاند. بهطور کلی شاخصهای تنوع تاکسونومیکی در کنار سایر شاخصهای تنوع گونهای میتواند جهت ارزیابی کاملتر و جامعتری از تنوع زیستی و فرایندهای موجود در اکوسیستمها بهویژه آنالیز تنوع گونهای جوامع مرتعی بهکار رود.
نسیبه منعمی، آناهیتا رشتیان، علی اکبر کریمیان، حمید عظیم زاده،
دوره ۱۱، شماره ۱ - ( ۳-۱۳۹۶ )
چکیده
آلودگیهای محیط زیست مانند معدنکاوی یکی از مهمترین نگرانیهای مسؤلین در همه کشورها محسوب میشود که نقش مهمی در به هم خوردن تعادل اکوسیستم ها دارد. بنابراین مطالعه اثر این آلودگیها بر اکوسیستم های مرتعی از اهمیت زیادی برخوردار است. به منظور اندازه گیری ویژگیهای پوشش گیاهی با توجه به فرم رویشی غالب و همگنی پوشش گیاهی، نمونه برداری بطور سیستماتیک تصادفی با استفاده از ترانسکت ۵۰ متری و پلات ۲ متر مربعی که در امتداد ترانسکتها درسه منطقه نزدیک معدن (۰-۲۰۰ متر)، فاصله متوسط از معدن (۲۰۰ تا ۵۰۰ متر) و فاصله دور از معدن (۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متر) انجام شد. نتایج، نشان داد که در منطقه نزدیک معدن نسبت به منطفه دور از معدن تولید ( از gr/m۲۸۵/۳۵ به ۰۶/۱۱)، درصد پوشش( از %۴/۱۹ به ۳۵/۷) و تراکم (از ۷/۲۱ به ۶) در مراتع حریم معدن تا شعاع ۵۰۰ متری کاهش یافته است ولی بعد از فاصله ۵۰۰ متری تولید ، درصد پوشش و تراکم فرم های رویشی بوته ای و گندمی افزایش معنیدار داشته است. همچنین تنوع گونه ای بر اساس شاخص سیمنسون (از ۷/۰ به۴۹/۰)و شانون ونیز( از ۷۳/۱ به ۰۳/۱) نیز کاهش یافته است بنابراین بیشترین تاثیر از معدن کاری بر پوشش گیاهی مراتع اطراف معدن بوکسیت مورد بررسی تا شعاع ۵۰۰ متری از معدن بوده است لذا لازم است در بررسی خسارات وارده به مرتع از طریق معدنکاری که ازجانب کارشناسان سازمان منابع طبیعی صورت میگیرد این موضوع مورد توجه قرار گیرد.
مریم دانش گر، رضا عرفانزاده، حسن قلیچ نیا،
دوره ۱۱، شماره ۲ - ( ۶-۱۳۹۶ )
چکیده
ذخایر بذری خاک بخش مهمی از تنوع گونهای را شامل میشود و مطالعه این منبع گونهای میتواند اطلاعات مهمی را جهت احیا و بازسازی پوشش گیاهی در اکوسیستمهای مرتعی فراهم کند. هدف از انجام این مطالعه بررسی توان احیائی بانک بذر خاک در بهبود پوشش گیاهی مراتع تخریب یافته پلور بود. نمونهگیری از خاک منطقه پلور، استان مازندران در فصل بهار از دو عمق ۵-۰ و ۱۰-۵ سانتیمتری انجام شد و سپس نمونههای خاک برای جوانهزنی بذرها، به گلخانه منتقل گردیدند. جهت مقایسه میانگین درصد فراوانی نسبی سه کلاس خوشخوراکی و همچنین شکلهای زیستی در بانک بذر و پوشش سطحی برای هر یک بهطورجداگانه از آزمون (ANOVA) و جهت مقایسه کلاسهای خوشخوراکی و نیز شکلهای زیستی بین بانک بذر و پوشش سطحی از آزمون t جفتی استفاده گردید. نتایج نشان داد فراوانی نسبی کلاس خوشخوراکی II در بانک بذر خاک و کلاس خوشخوراکی III در پوشش سطحی بهطور معنیداری بیشتر از دو کلاس دیگر بود. همچنین تروفیتها در بانک بذر خاک و همیکریپتوفیتها در پوشش سطحی فراوانترین شکل زیستی را تشکیل دادند. بهطورکلی نتیجهگیری شد که به علت تعداد کم گیاهان کلاسI و فراوانی پایین بذر آنها در ترکیب بانک بذر، ذخایر بذری خاک منبع کاملی جهت احیا و افزایش تولید گیاهان خوشخوراک نمیباشد و توانایی احیاء تعداد اندکی از گیاهان را دارد.
عبدالواحد دلاوری، حسین بشری، مصطفی ترکش اصفهانی، محمدرضا مصدقی،
دوره ۱۱، شماره ۳ - ( ۹-۱۳۹۶ )
چکیده
گیاهان دارویی در عرصههای منابع طبیعی به عنوان یکی از مهمترین راهبردها در زمینه سلامت، تجارت و فناوری مطرح هستند. کنگر صحرایی یکی از گیاهان دارویی و متعلق به خانواده کاسنی است. بر اساس نقشه تیپهای گیاهی و اطلاعات موجود تعداد ۶۰ پایه گیاهی از گونه مذکور از چهار روی فعالیتهای اصلاح و احیای مراتع با هدف تولید علوفه، افزایش تنوع گونهای و پایداری اکوسیستم انجام میشود. هدف از این تحقیق بررسی شاخصهای تنوع و غنای گونهای در مراتعی که در آن عملیات مکانیکی اصلاحی هلالیهای آبگیر انجام شده بود در مراتع نارون شهرستان خاش استان سیستان و بلوچستان میباشد. بدین منظور در هر کدام از مناطق اصلاحی و شاهد به روش سیستماتیک- تصادفی تعداد ۵ ترانسکت ۱۵۰ متری مستقر و در امتداد هر ترانسکت تعداد ۱۰ پلات دو متر مربعی به شکل تصادفی مطالعه شد. در هر پلات اطلاعات پوشش گیاهی شامل گونه، درصد تاجپوشش و تراکم گونههای گیاهی اندازهگیری شد. جهت مقایسه شاخصهای مختلف تنوع بین دو منطقه از آزمون تی مستقل و برای رسم مدلهای وفور –رتبهای (سری هندسی، سری لگاریتمی، لوگنرمال و عصایشکسته) از نرمافزار PAST استفاده شد. نتایج نشان داد که کلیه شاخصهای تنوع در منطقه اصلاحی با منطقه شاهد اختلاف معنیداری دارند، ولی بین شاخصهای غنا در دو منطقه اختلاف معنیداری مشاهده نشد (٪ ۵ = α). از بین مدلهای پارامتریک توزیع برازش شده برای منطقه مورد مطالعه، مدل لوگ نرمال بهترین مدل بردازش شده بود که بیانگر حضور جوامعی به نسبت پایدار با فراوانی گونهای متوسط تا زیاد میباشد. به نظر میرسد اجرای هلالیهای آبگیر باعث شده است که پوشش گیاهی بطور یکنواخت در منطقه وجود داشته باشد و این تنوع گیاهی بهتر و پایداری بیشتر اکوسیستم را بدنبال داشته است.
اکرم سهرابی شیخ ویسی، جمشید قربانی، قدرت الله حیدری، شفق رستگار،
دوره ۱۲، شماره ۴ - ( ۱۰-۱۳۹۷ )
چکیده
سیدمهرداد کاظمی، حمیدرضا کریمزاده، مصطفی ترکشاصفهانی، حسین بشری،
دوره ۱۲، شماره ۴ - ( ۱۰-۱۳۹۷ )
چکیده
اندازهگیری تنوع گونهای برای حفاظت، ارزیابی و پایش پوشش گیاهی در اکوسیستمهای مرتعی ضروری است. در این مطالعه، اثر قرق ۳۳ ساله و چرای مدیریت شده بر تنوع گونهای در منطقه حنا واقع در شهرستان سمیرم اصفهان مورد بررسی قرار گرفت. شش ترانسکت به طول ۱۰۰ متر در هر منطقه مستقر گردید. در راستای هر ترانسکت، ۱۰ پلات ۲ مترمربعی مستقر و میزان تاج پوشش، تراکم و فهرست گونههای گیاهی موجود ثبت شد. با استفاده از نرمافزار Past شاخصهای تنوع، غنا و یکنواختی و نیز روشهای پارامتریک (منحنی وفور رتبهای) در دو منطقه محاسبه گردید. شاخصهای پوشش گیاهی در دو منطقه با استفاده از آزمون تی مستقل مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که میزان تنوع، غنا و یکنواختی در منطقه چرای مدیریت شده بیشتر از منطقه قرق بود ولی بین شاخصهای یکنواختی و تنوع گونهای به جز شاخص تنوع هیل N۱ تفاوت آماری معنیداری مشاهده نشد. بین شاخصهای غنای گونهای، در سطح اطمینان ۵ درصد اختلاف معنیداری بین دو منطقه وجود دارد. همچنین منطقه قرق از هیچ یک از مدلهای وفور-رتبهای (لوگ نرمال، عصای شکسته، سری لگاریتمی و سری هندسی) تبعیت نمیکند که نشاندهنده جامعه ناپایدار و شکننده میباشد، در حالیکه منطقه چرای مدیریت شده از مدلهای عصای شکسته و لوگ نرمال که نشاندهنده جوامع پایدار و با ثبات است، تبعیت میکند. ارتباط گونهها با عامل مدیریت و شاخصهای معنیدار شده تنوع، بهوسیله روش رجبندی تطبیقی متعارفی CCA)) بررسی گردید. نتایج رجبندی نشان داد که دو منطقه از نظر عامل مدیریت، پوشش گیاهی و تنوع گونهای به خوبی از یکدیگر قابل تفکیک میباشند و شاخصهای غنای منهینگ، مارگالف و تنوع هیل N۱، حاکی از افزایش غنا و تنوع گونهای در منطقه چرای مدیریتشده بود. بهطورکلی این مطالعه نشان داد که چرای مدیریت شده و استفاده از سیستمهای چرایی در مراتع نیمهاستپی، بهتر از قرق بلندمدت در افزایش تنوع گونهای و سلامت اکوسیستم میتواند تأثیر بگذارد.
اسفندیار جهانتاب، محمدرضا میرزایی، پرویز غلامی،
دوره ۱۳، شماره ۲ - ( ۴-۱۳۹۸ )
چکیده
حفظ تنوع گونهای یکی از اهداف مدیریت اکوسیستم است و تنوع گونهای با خصوصیات اکوسیستم همبستگی دارد. هدف از تحقیق حاضر بررسی تاثیر قرق کپهکاری شده بر تغییرات پوشش گیاهی در مراتع تنگ سرخ شهرستان بویراحمد میباشد. در این تحقیق، نمونهبرداری در دو منطقه قرق ۱۰ ساله کپهکاری شده با گیاه آنغوزه و تحت چرای دام (شاهد) انجام شد. بدین منظور در هر یک از این مناطق، سه ترانسکت ۱۰۰ متری مستقر، سپس در راستای هر ترانسکت به ازای هر ده متر، یک پلات یک متر مربعی مستقر شد. شاخصهای غنای گونهای، یکنواختی شلدون، ناهمگنی شانون و سیمپسون و مقایسه آماری این شاخصها در مناطق قرق و چرا با استفاده از آزمون t دانشآموز مستقل انجام پذیرفت. برای ارزیابی پاسخ گونههای گیاهی به شرایط قرق کپهکاری شده و چرا از آنالیز چندمتغیره استفاده شد. در منطقه قرق کپهکاری شده ۴۷ و در منطقه چرای دام ۴۱ گونه گیاهی شناسایی شد. از این تعداد، ۲۸ گونه گیاهی به صورت مشترک بین دو منطقه، ۱۹ گونه منحصرا در منطقه قرق و ۱۳ گونه فقط در منطقه شاهد مشاهده گردید. نتایج مقایسه شاخصها نشان داد که منطقه قرق بهطور معنیداری دارای غنا و تنوع گونهای بیشتری نسبت به منطقه تحت چرا بود اما به لحاظ یکنواختی تفاوت معنیداری بین دو منطقه مشاهده نشد. نیمرخ تنوع رنی نیز نشان داد که منطقه قرق در آلفاهای بیشتر از ۱ تنوع بالاتری نسبت به منطقه تحت چرا دارد. بین درصد تاج پوشش گروههای مختلف گیاهی در این دو منطقه تفاوت معنیداری وجود ندارد، اما به لحاظ درصدپوشش کل گونهها، منطقه قرق دارای میزان بالاتری است. با توجه به نتایج تحقیق حاضر، ایجاد قرق همراه با کپهکاری با گیاهان دارویی و ارزشمند بومی همچون آنغوزه و همچنین برنامه چرایی منظم در منطقه مورد مطالعه پیشنهاد میگردد.
رضا امیدیپور، عطاالله ابراهیمی، پژمان طهماسبی، مرزبان فرامرزی،
دوره ۱۳، شماره ۳ - ( ۷-۱۳۹۸ )
چکیده
حفاظت موثر از خدمات و کارکردهای اکوسیستم، وابسته به تنوع زیستی است. به دلیل گسترگی و چندوجهی بودن تنوع زیستی، در تحقیق حاضر از روشهای مختلف ارزیابی تنوع زیستی (شاخصهای تنوع گونهای و تنوع کارکردی) برای ارزیابی رابطه بین تنوع زیستی و کارکرد اکوسیستم در مراتع استپی سرد بروجن در چهارمحال و بختیاری استفاده شد. به همین دلیل، ارتباط شاخصهای مختلف تنوع گونهای (غنا، یکنواختی، تنوع شانون و سیمپسون) و تنوع کارکرد تک ویژگی (میانگین وزنی جامعه) و چندویژگی (غنای کارکرد، یکنواختی کارکرد، واگرائی کارکرد، شاخص رائو) با کارکرد اکوسیستم در تولید زیتوده روزمینی در قالب دو فرضیه نسبت زیتوده (اثر انتخاب) و تکمیلی آشیانهای اکولوژیک مورد بررسی قرار گرفت. برای محاسبه شاخصهای تنوع گونهای و تنوع کارکرد، علاوه بر فراوانی گونههای گیاهی، ویژگیهای کارکردی موثر بر تولید زیتوده روزمینی (شاخصهای سطح، سطح ویژه، نیتروژن، فسفر، مقدار کلروفیل و محتوای خشک و وزن خشک همگی مربوط به برگ، ارتفاع و میانگین قطر تاج گیاه) با استفاده از ۶۳ کوادرات ۲×۲ مترمربعی در سال ۱۳۹۵ اندازهگیری شد. ارتباط بین شاخصهای مختلف تنوع زیستی و زیتوده روزمینی با استفاده از تجزیه و تحلیل رگرسیونی بررسی شد. نتایج نشان داد که شاخصهای تنوع غنای گونهای (۶۷/۰ R۲=)، شانون (۶۳/۰ R۲=) و سیمپسون (۴۹/ ۰R۲=) ارتباط معنیدار و مثبتی با زیتوده روزمینی داشتند. واگرایی کارکردی (۳۸/۰ R۲=) و غنای کارکردی (۳۳/۰ R۲=) نیز ارتباط معنیدار منفی و مثبتی با زیتوده روزمینی داشتند. اکثر شاخصهای تنوع کارکرد مبتنی بر یک ویژگی (میانگین وزنی فسفر برگ، نیتروژن برگ، سطح برگ، وزن خشک برگ، طول برگ، محتوای خشک برگ و ارتفاع گیاه) دارای ارتباط منفی با کارکرد اکوسیستم در تولید زیتوده روزمینی بودند. نتایج رگرسیون چندگانه خطی نشان داد که شاخصهای تنوع گونه، تنوع کارکرد تک ویژگی و تنوع کارکرد چند ویژگی بهترتیب ۶۷، ۵۵ و ۵۲ درصد از تغییرات کل کارکرد اکوسیستم را توجیه نمودند. از اینرو، جنبههای مختلف تنوع زیستی دارای ارتباط معنیداری با کارکرد اکوسیستم در تولید زیتوده روزمینی هستند و برای حفاظت پایدار از خدمات و کارکردهای اکوسیستم، حفاظت از تنوع زیستی اهمیت بالایی دارد. همچنین در این منطقه، ارتباط تنوع زیستی و زیتوده روزمینی، در قالب فرضیه استفاده تکمیلی آشیان اکولوژیک قابل تفسیر است که بیان میدارد که افزایش تنوع گیاهی موجب استفاده از همه قسمتهای آشیانهای اکولوژیک شده و در نتیجه آن رقابت بین گیاهان برای کسب منابع کاهش و کارکرد اکوسیستم به حداکثر خواهد رسید.
وحید سیاره، افشین صادقیراد، حسین مرادی،
دوره ۱۳، شماره ۴ - ( ۱۰-۱۳۹۸ )
چکیده
آگاهی از تنوع زیستی در اکوسیستمهای مرتعی میتواند بسیار بااهمیت باشد؛ زیرا در سالهای اخیر تنوع زیستی بهعنوان یکی از مسائل اصلی محیطزیست مطرح شده است. نیاز انسان به طبیعت، فشار تخریب روی طبیعت را زیاد کرده بهطوریکه این فشار، تنوع زیستی را نیز تحت تأثیر قرار داده است؛ بنابراین میتوان اذعان کرد، یکی از عوامل مؤثر بر تنوع زیستی، توریسم و گردشگری طبیعی میباشد. لذا این پژوهش باهدف بررسی اثر توریسم بر پارامترهای غنا و تنوع گیاهی در مراتع کلاشک استان کرمانشاه انجام گردید. بدین منظور، سه مکان با فشار توریسم زیاد، متوسط و کم انتخاب شدند. این مناطق با توجه به تغییرات پوشش گیاهی، فاصله از جاده و شهر و دسترسی به امکانات رفاهی مشخص و با استفاده از ترانسکتهای مستقرشده (در مکان معرف هر محدوده، چهار ترانسکت ۲۰۰ متری و در امتداد هر ترانسکت تعداد ۱۰ پلات یک مترمربعی به شکل تصادفی مستقر گردید و تعداد ۴۰ پلات در هر مکان و درمجموع تعداد ۱۶۰ پلات در کل منطقه مطالعاتی برداشت گردید) نمونهبرداری از پوشش گیاهی به روش تصادفی– سیستماتیک به عمل آمد. نتایج نشان داد که بالاترین غنایگونهای (برای منهینیک مقدار ۷۵/۱ و مارگالف ۶۸/۱) و شاخص تنوع (برای شانون وینر ۵۰/۴ و سیمپسون ۶۸/۰) مربوط به منطقه با فشار توریسم کم میباشد؛ اما مناطق با فشار توریسم متوسط و زیاد در رتبههای بعدی قرار گرفتند. بهطوریکه در منطقه با فشار توریسم زیاد، دارای کمترین مقدار بودند (برای منهینیک مقدار ۹/۰ و مارگالف ۱/۱ و شاخص تنوع برای شانون وینر ۷۵/۲ و سیمپسون ۲۱/۰). بنابراین بهمنظور حفظ غنا و تنوع گونهای پیشنهاد میشود، فشار توریسم تا حد امکان بر مراتع در حد کم و یا متوسط باشد و در مناطقی که فشار توریسم زیاد است، این مناطق بهصورت تناوبی تحت مدیریت قرق، حفاظت و استراحت قرار گیرند. همچنین پیشنهاد میشود برای جلوگیری از تخریب پوشش گیاهی با ایجاد مسیرهای مشخص بهمنظور تردد توریسم، از صدمات آنها جلوگیری به عمل آورد.
فهیمه معظم، حسین بشری، رضا جعفری،
دوره ۱۴، شماره ۱ - ( ۲-۱۳۹۹ )
چکیده
تنوع گونههای گیاهی همواره متضمن پایداری اکوسیستم در مقابل آشفتگیهای محیطی و زیستی است. به منظور بررسی اثر مدیریت چرا بر شاخصهای تنوع گونهای ۱۵ مکان مرتعی تحت چرای دام اهلی و ۱ مکان مرتعی در پناهگاه حیات وحش موته (منطقه امن آب باریکه) که تحت چرای حیات وحش ( به ویژه آهو) قرار دارد، انتخاب شدند. نمونهبرداری ۵۶ سایت بر اساس فاصله از روستا و آبشخوار در ۱۶ مکان مرتعی در قالب طرح تصادفی- سیستماتیک با واحد نمونهبرداری ترانسکت خطی و با استقرار ۲ ترانسکت ۱۰۰ متری در جهت عمود بر هم با سه تکرار انجام شد. بر روی هر ترانسکت اطلاعات شامل درصد پوششگیاهی به تفکیک نوع گونه و فرم رویشی یادداشت گردید. محاسبه شاخصهای عددی تنوع، غنا و یکنواختی با استفاده از دادههای پوشش و نرمافزار PAST و Excel صورت گرفت. مدلهای توزیع فراوانی شامل سری لوگ، لوگ نرمال، مدل هندسی و عصای شکسته در هر دو منطقه برازش گردید. نتایج نشان داد میزان تنوع و یکنواختی گونهای در منطقه تحت چرای حیات وحش نسبت به منطقه تحت چرای دام اهلی بیشتر بوده است، اما در دو منطقه در سطح ۵ درصد دارای اختلاف معنیداری نبودند. این در حالی است که شاخص غنای گونهای در منطقه تحت چرای دام اهلی بیشتر بوده است بهطوریکه شاخصهای غنای گونهای منهینگ (۴۱/۲) و مارگالف (۰۳/۳ ) در منطقه تحت چرای دام اهلی مقادیر بیشتری نسبت به شاخصهای غنای گونهای منهینگ (۵۲/۱) و مارگالف (۱۲/۲) در منطقه پناهگاه حیات وحش موته داشته و در سطح ۵ درصد دارای اختلاف معنیداری بودند. نمودار لگاریتمی توزیع رتبهای فراوانی گونههای هر دو منطقه با شیب تند از مدل عصای شکسته پیروی کرده و نشان میدهد که منطقه دارای گونههای غالب است و افراد با فراوانی متوسط در آن کمتر یافت میشوند. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل رجبندی CCA، نشان داد که دو منطقه از نظر عامل مدیریت، پوششگیاهی و شاخص غنای گونهای بهطور مناسبی در فضای رجبندی از هم تفکیک شدهاند.
رضا احمدخانی، مهدی معمری، سحر صمدی خانقاه،
دوره ۱۴، شماره ۲ - ( ۵-۱۳۹۹ )
چکیده
مطالعه تغییرات پوشش گیاهی تحت شرایط چرای مداوم و حفاظت از چرای دام در مدیریت آتی رویشگاههای مرتعی از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این مطالعه اثر قرق بر فاکتورهای پوشش گیاهی، تنوع و یکنواختی گونهای در مراتع حاشیه دریاچه ارومیه مورد ارزیابی قرار گرفت. برای این منظور سایت چوپانلو بهعنوان محدوده قرق انتخاب و با سایت خاندام بهعنوان محدوده چرای آزاد مقایسه گردید. اطلاعات پوشش گیاهی در پلاتهای دو متر مربعی و به تعداد ۳۰ نمونه از هر منطقه بهصورت تصادفی-سیستماتیک جمعآوری گردید. برای مقایسه عوامل پوشش گیاهی، تنوع و یکنواختی گونهای در دو منطقه قرق و خارج قرق از آزمون t مستقل استفاده شد. نتایج نشان داد که در مناطق نمونهبرداری ۲۱ گونه متعلق به ۲۰ جنس و ۱۰ تیره شناسایی شدند. عوامل پوشش گیاهی (تراکم پهنبرگان علفی، گندمیان، بوتهایها و کل گیاهان؛ تاج پوشش پهنبرگان علفی، گندمیان، بوتهایها و کل گیاهان) در دو منطقه قرق و تحت چرا تفاوت معنیداری با یکدیگر داشتند و اعمال قرق باعث افزایش در تراکم و تاج پوشش فرمهای رویشی موجود شده است. مقدار شاخصهای غنای مارگالف و منهینیک بهترتیب در داخل قرق ۳۶/۴ و ۲۹/۳ و در خارج قرق ۸۳/۲ و ۵۱/۲ بودند و اختلاف آنها در داخل و خارج قرق معنیدار بود. مقادیر شاخصهای تنوع گونهای نیز در دو منطقه قرق و تحت چرا دارای اختلاف معنیداری بودند و مقدار شاخص سیمپسون در داخل قرق ۸۶/۰ و در خارج قرق ۶۶/۰ بود و مقدار شاخص شانون-وینر در داخل قرق ۳۱/۲ و در خارج قرق ۶۷/۱ بود. اما مقادیر شاخصهای یکنواختی گونهای هیل و پیلو در دو منطقه دارای اختلاف معنیدار نبودند. بهطور کلی منطقه قرق نسبت به منطقه خارج قرق دارای غنا، تنوع و یکنواختی بیشتری بود. با توجه به نتایج این پژوهش میتوان گفت قرق در مراتع حاشیه دریاچه ارومیه با افزایش پوشش گیاهی تاثیرات مثبتی بر تثبیت شنهای روان و مقابله با کانونهای ریزگردها و بیابانزایی داشته است.
سحر صمدی، اردوان قربانی، مهدی معمری، معصومه عباسی خالکی، محمود بیدار لرد،
دوره ۱۴، شماره ۳ - ( ۸-۱۳۹۹ )
چکیده
وجود گونههای مهاجم نشانهای از تخریب مراتع است. هدف از این مطالعه بررسی اثر گونه مهاجم Leucanthemum vulgare Lam. (چشمگاوی) بر برخی از ویژگیهای ساختاری و عملکردی مراتع فندوقلو در شهرستان نمین استان اردبیل است. نمونهبرداری بهصورت تصادفی- سیستماتیک طبقهبندیشده انجام شد و دو گروه مکان با حضور و عدم حضور گونه L. vulgare برای بررسی فلور، عوامل پوشش گیاهی، ترکیب و تنوع انتخاب شد. برای مقایسه دادههای مربوط به عوامل پوشش گیاهی، تنوع و یکنواختی در مکانهای حضور و عدم حضور گونه از آزمون t مستقل استفاده شد. نتایج نشان داد از ۸۰ گونه گیاهی شناسایی شده، تعداد ۹ گونه به مکانهای حضور گونه L. vulgare و ۱۹ گونه به مکانهای عدم حضور گونه L. vulgare و ۵۲ گونه بهطور مشترک به هر دو منطقه تعلق داشتند. تاج پوشش و تولید پهنبرگان علفی، تراکم و تاج پوشش گندمیان و همچنین تراکم و تولید کل گیاهان بین مکانهای حضور و عدم حضور گونه L. vulgare تفاوت معنیداری با یکدیگر داشتند (P<۰,۰۱). طبق نتایج شاخصهای تنوع بین مکانهای حضور و عدم حضور گونه تفاوت معنیداری با یکدیگر داشتند (P<۰,۰۵)، اما شاخصهای غنا و یکنواختی در مکانهای حضور و عدم حضور گونه دارای اختلاف معنیدار نبودند. با انجام این تحقیق شناختی از وضعیت گونه مهاجم L. vulgare در منطقه حاصل شده و با توجه به نتایج میتوان راهکارهای مناسب از جمله کاشت گونههای مرغوب مرتعی و کاهش چرا در منطقه را در کنترل، مدیریت و مواجهه با گونه مهاجم L. vulgare در مراتع فندوقلو انجام داد.
پرویز غلامی، حمزهعلی شیرمردی، ناطق لشکری صنمی،
دوره ۱۴، شماره ۴ - ( ۱۰-۱۳۹۹ )
چکیده
مدیریت پایدار چرای دام در اکوسیستمهای مرتعی مستلزم درک جامعی از پویایی پوشش گیاهی و پاسخ آنها به شدتهای چرایی به منظور تشخیص علل تغییر ترکیب و جوامع گیاهی است. در این تحقیق به منظور بررسی پاسخ پوشش گیاهی به شدتهای مختلف چرای دام، از شاخصهای طول عمر، فرم رویشی، فرم زیستی، تیرههای گیاهی و کلاس خوشخوراکی برای گروههای کارکردی و همچنین شاخصهای تنوع، غنا و یکنواختی (شاخصهای سیمپسون و شانون- وینر و شاخصهای مارگالف و منهینیک) استفاده شد. مطالعه در چهار شدت چرایی (چرای سنگین، متوسط، سبک و بدون چرا یا قرق) در مراتع نیمهاستپی منطقه کرسنک و بارده در استان چهارمحال و بختیاری صورت گرفت. نمونهگیری در نقاط معرف و همگن هر یک از شدتهای چرایی به صورت تصادفی- منظم و با ثبت درصد تاج پوشش گونههای گیاهی در ۲۴۰ پلات انجام گردید. نتایج حاکی از این است که با افزایش شدت چرای دام، شاخصهای تنوع گونهای و غنای مارگالف کاهش یافتند، اما شاخص منهنیک و یکنواختی در منطقه با چرای سنگین بیشتر بود. در بین تیرههای گیاهی مورد بررسی، افزایش شدت چرا موجب افزایش درصد تاج پوشش تیرههایChenopodiaceae و Euphorbiaceae و کاهش درصد تاج پوشش تیرههای Poaceae، Fabaceae،Asteraceae و Apiaceae شد. به غیر از شاخصهایی همچون چندسالهها، همیکریپتوفیتها و گندمیان چندساله که کاهش معنیداری را از منطقه مرجع به بحرانی نشان دادند، مقایسه اکثر گروههای کارکردی نیز حاکی از کاهش درصد تاج پوشش آنها با افزایش شدت چرا بود. علاوه بر این، از دیگر نتایج این تحقیق میتوان به کاهش گیاهان با خوشخوراکی کلاس I و II از منطقه قرق به منطقه با چرای سنگین اشاره کرد. با توجه به تأثیر پذیرفتن برخی شاخصها و گروههای گیاهی از نقطه نظر احیای اکولوژی و حفظ تنوع گیاهی، اصـلاح روشهای بهرهبرداری و مدیریتی در مراتع منطقه توصیه میشود.
اسماعیل شیدای کرکج، جواد معتمدی،
دوره ۱۴، شماره ۴ - ( ۱۰-۱۳۹۹ )
چکیده
این تحقیق بهمنظور بررسی کارایی شاخصهای تنوع تاکسونومیک و عملکردی در تبیین میزان ذخیره کربن خاک در بخشی از مراتع کوهستانی نازلوچای ارومیه صورت گرفت. بدین منظور با نمونهبرداری از خاک و پوشش گیاهی در واحدهای همگن شکل زمین و نیز برداشت دادههای محیطی، محاسبه میزان کربن ذخیرهای خاک، تنوع تاکسونومیک و تنوع عملکردی انجام شد. نتایج بررسی رابطه تنوع تاکسونومیک با کربن خاک، حاکی از عدموجود ارتباط معنیدار میباشد. نتایج رگرسیون سلسله مراتبی نشان داد کربن ذخیرهای خاک در مراتع منطقه با شاخصهای سیلت، وزن مخصوص ظاهری، جهت دامنه اصلاحشده و شاخص تنوع عملکردی CWM leaf length (بهعنوان نماینده فرضیه نسبت جرم) و شاخصهای Feve و MFAD (بهعنوان نماینده فرضیه تعدد آشیان اکولوژیک) رابطه خطی داشته و مدل حاصله با ضریب تبیین ۶/۰ معنیدار میباشد. همه پارامترها به جز وزن مخصوص ظاهری خاک، رابطه مثبت با ذخیره کربن داشته و از لحاظ ضرایب استاندارد رگرسیون، پارامترهای MFAD و CWM leaf length با ضرایب ۲/۱ و ۲/۰ بهترتیب بیشترین و کمترین نقش را در تبیین کربن خاک دارا هستند. در بررسی فرضیههای نحوه اثرگذاری تنوع، هر دو فرضیه تعدد آشیان اکولوژیک و فرضیه نسبت جرم، در بیان ذخیره کربن خاک اکوسیستم، حاکم است ولی فرضیه تعدد آشیان اکولوژیک با توجه به بالابودن ضرایب استاندارد شاخصهای تنوع مربوطه نسبت به فرضیه دیگر، نقش بالایی در تبیین کربن خاک دارد. با توجه به نتایج، کربن ذخیرهای خاک بر اساس افزایش فراوانی گونههای با برگ دراز، افزایش یکنواختی عملکردی (توزیع فروانی یکسان گونهها در فضای صفات عملکردی) و در نهایت تنوع گروههای عملکردی بالا، افزایش مییابد. بهطور کلی، عدم توجه به کاهش تنوع در مدیریت مراتع و ضعیف شدن وضعیت آن، موجب کاهش توان ذخیره کربن خاک خواهد شد.