روح اله رضایی، عباس احمدی، نوراله عبدی، حمید ترنج زر،
دوره ۱۶، شماره ۴ - ( ۱۲-۱۴۰۱ )
چکیده
سابقه و هدف: آتشسوزی به عنوان یکی از پدیدههایی که به فراوانی در مراتع اتفاق میافتد و به خاطر اثرات متفاوت و پیچیده آن بر اکوسیستمهای طبیعی از اهمیت فراوانی برخوردار است.آگاهی از چنین پدیده های بوم شناختی، آگاهی از اثرات آتشسوزی روی پوشش گیاهی از نظر مدیریت مراتع پس از آتشسوزی اهمیت فراوانی دارد و به درک بهتر و مدیریت پایدار مراتع کمک می کند. تغییر در ساختار و ترکیب پوشش گیاهی و تغییر شرایط رویشگاه یکی از بارزترین اثرات آتشسوزی بر اکوسیستمهای طبیعی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک است. اثر آتش سوزی بر بانک بذر خاک نیز مبحثی بنیادی در اکولوژی و جامعه شناسی گیاهی به حساب میآید. این بذرها در حفظ و احیا مراتع تخریب یافته و همچنین در بهبود وضعیت ترکیب گونهای جوامع گیاهی نقش کلیدی دارند. در مناطق خشک و نیمه خشک بذور بوسیله آتشسوزی نابود میشوند و جوانهزنی گونههایی که در آن مناطق هستند پس از آتشسوزی به بانک بذر موجود در خاک بستگی دارد . این تحقیق به منظور بررسی تاثیر آتشسوزی بر ترکیب، تراکم و تنوع پوشش گیاهی و بانک بذر خاک در مراتع کنگاور در زاگرس میانی انجام شد.
مواد و روشها: در پژوهش حاضر، یکسال پس از آتشسوزی در دو منطقه شاهد و آتشسوزی بر روی ترانسکتهای۱۰۰متری نمونهبرداری پوشش گیاهی به روش سیستماتیک-تصادفی با ثبت درصد تاج پوشش گونههای گیاهی و همچنین نمونهبرداری بانک بذر خاک نیز در هر پلات در دو عمق ۵-۰ و ۱۰-۵ سانتی متری در مناطق مورد مطالعه برداشت گردید. پس از کشت گلخانهای، بذرهای جوانه زده شناسایی و ترکیب و تراکم بانک بذر خاک تعیین گردید. برای مقایسه تنوع زیستی در جوامع گیاهی (گروه های اکولوژیک) از شاخصهای غنای گونهای، تنوع گونهای شانون- وینر و یکنواختی پایلو استفاده شد همچنین شاخص تشابه جاکارد بین پوشش گیاهی روزمینی و زیر زمینی در منطقه قرق و آتشسوزی شده با استفاده از فرمول محاسبه گردید.مقایسه میانگین شاخصهای تنوع زیستی با آزمون LSD صورت گرفت. همچنین محاسبه شاخصهای تنوع زیستی جوامع گیاهی از دو دیدگاه ترکیب گیاهی رو زمینی و بانک بذر خاک به عمل آمده و معنیداری اختلاف توابع تنوع زیستی گیاهی رو زمینی و بانک بذر خاک منطقه شاهد و آتش سوزی بر مبنای آنالیز t جفتی مقایسه گردید. طبقه‌بندی گیاهان در شکل‌های زیستی مختلف، به روش رانکایر انجام گرفت.
نتایج: نتایج این تحقیق نشان داد که در اثر آتشسوزی یکساله شاخصهای تنوع، غنا و یکنواختی به طور معنیدار کاهش یافت. ارزیابی بانک بذر در عمق۰-۵ سانتیمتری خاک نشان داد که آتشسوزی شاخصهای تنوع و غنای گونهای را کاهش داده، اما تاثیر معنیداری بر روی شاخص یکنواختی نداشته است. در عمق ۱۰-۵ سانتی متر نیز آتشسوزی تاثیر معنیداری بر شاخصهای تنوع زیستی نداشت. بعد از آتشسوزی طبقه‌بندی گیاهان در شکل‌های زیستی آن تغییر پیدا کرده و مقادیر گیاهان کریپتوفیت ۸ درصد و همیکریتوفیت ۶ درصد کاهش یافته و باعث شد گیاهان یکساله علفی درصد قابل توجهی از پوشش را به خود اختصاص دهند. همپنین تعداد بذر در لایه سطحی (۰-۵ سانتیمتری) به شدت کاهش یافت.
نتیجه گیری: در کل با توجه به نتایج این تحقیق میتوان گفت که در اثر آتشسوزی ترکیب، تراکم و تنوع گونهای و در نهایت فرم رویشی گونههای موجود در منطقه تغییر پیدا کرده و شاهد افزایش گونههای یکساله و کاهش گونههای دوساله و چند ساله در منطقه مورد مطالعه بوده و تا حدی شرایط رویشگاه هم از نظر فضای لازم جهت استقرار و حضور گونههای جدید فراهم گردیده و موجب تغییر در ترکیب رویشی منطقه گردیده است.
