علی محمد محمدی، سید علیرضا موسوی، غلامحسین کیانی، سعید سلطانی کوپایی،
دوره ۱۶، شماره ۱ - ( ۱-۱۴۰۱ )
چکیده
سابقه و هدف: دام مازاد یکی از اصلیترین عامل تخریب مراتع است. اکثر مراتع کشور دارای دام و دامدار مازاد هستند و از گذشته تاکنون سیاست برخورد با دامدار و دام مازاد با استفاده از برخوردهای قهری و مجازاتهای قانونی نتوانسته است به طور کامل این مشکل را بر طرف کند و همچنان دام مازاد و دامدار غیرمجاز در عرصه مراتع باعث تخریب پوشش گیاهی شده و میشود. رویکرد اقتصادی پرداخت بابت خدمات اکوسیستم در ازای کاهش دام میتواند به احیای اکوسیستمهای مرتعی در حال تخریب کمک کند. تعیین تمایل به دریافت مرتعداران جزء اولین گامهای لازم برای حرکت به سمت این رویکرد است.
مواد و روش‌ها: در این تحقیق در جامعه آماری دامداران مجاز دارای دام در مراتع منطقه بارده و کرسنک در شهرستان بن استان چهارمحال و بختیاری پس از طبقه‌بندی دامداران، در هر طبقه نمونه‌گیری و مصاحبه بصورت تصادفی انجام شد. جمع‌آوری اطلاعات از طریق مصاحبه منظم و هدایتشده و پرسشنامه صورت گرفت. در این بخش دو سناریو مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. سناریو اول بر اساس پرسشنامه، سود سالانه هر راس دام مولد گوسفند و بز مستقیماً از مرتعدار سوال شد. در سناریو دوم درآمد خالص حاصل از هر واحد دامی در سیستم مرتعداری متکی به مرتع با محاسبه هزینهها و درآمدها، محاسبه و میزان درآمد از دست رفته مرتعدار به ازای کاهش یک واحد دامی تعیین شد. دو مقدار محاسبهشده در سناریوها با هم مقایسه و سناریو دوم که دقیق‌تر به عنوان مقدار کمی جهت تعریف و توصیف بهتر اثر کاهش دام بر درآمد افراد، به پاسخگویان معرفی شد. تمایل به دریافت مرتعداران به ازای کاهش دام با ابزار پرسشنامه ارزیابی شد. به منظور تعیین تمایل به دریافت مرتعداران به ازای حذف دام از روش ارزش گذاری مشروط و تابع لوجیت استفاده شد. با بررسی قوانین و دستورالعملهای موجود، بروش تحلیل محتوی نقش و جایگاه قوانین در پرداخت بابت خدمات اکوسیستم مورد تحلیل قرار گرفت.
نتایج: نتایج نشان داد ۴/۷۱ درصد از مرتعداران با طرح پرداخت به ازای کاهش دام موافق هستند و تمایل به دریافت مرتعداران بهازای حذف یک راس گوسفند و بز مولد به‌ترتیب ارقام ۷۲۶۵ و ۶۴۶۲ هزار ریال در سال است که کمتر از سود خالص هر واحد دامی است. سهم مرتع از درآمد خالص یک رأس گوسفند مولد و یک رأس بز مولد در شرایط بهرهبرداری مجاز که طبق ضوابط قانونی یکصد روز تعیین شده به‌ترتیب ۱۹۹۰ و ۱۷۷۰ هزار ریال تعیین شد. در شرایط بهرهبرداری موجود، میزان وابستگی دام به مرتع در طول سال ۴/۴۴ درصد است. خروجیهای حاصل از مدل لوجیت نشان میدهد تمایل به دریافت مرتعداران با قیمت پیشنهادی افزایش مییابد (P=۰,۰۰) و ارتباط معنی‌داری بین تمایل به دریافت و تعداد دام مولد (P<۰,۰۱) وجود دارد. دستورالعمل شرایط و ضوابط بهرهبرداری از مراتع، در ۵ نوبت تهیه و مورد بازنگری قرار گرفته است. شیوه نامه اجرایی محاسبه حقوق عرفی مرتعدار نیز با تصویب آیین نامه اجرایی آن توسط هیئت وزیران در سال ۱۳۹۱ طی ۳ نوبت در سالهای ۱۳۹۵ و ۱۳۹۸و ۱۳۹۹ تهیه و بازنگری شده است. با تحلیل محتوی این دستورالعملها مشخص میشود به‌طور مستقیم به جایگاه پرداخت بابت خدمات اکوسیستم اشاره نگردیده است.
نتیجه‌گیری: مقایسه بین سناریوی اول و دوم نشان داد که درآمد خالص یک واحد دامی در سناریو اول بیشتر از سناریو دوم است و علت این تفاوت را میتوان به اثر درآمدی مرتبط دانست یعنی هرچه مبلغ بالاتر توسط مرتعداران در نظر سنجی ابراز شود منفعت بیشتری را کسب میکنند. حداقل پرداخت بابت خدمات اکوسیستم سود ناشی از هر واحد دامی یا همان هزینه فرصت دامداری در مرتع است. بررسی قوانین و دستورالعملهای صادره در بخش مرتع نشان داد تاکنون قانون یا دستورالعملی در ارتباط با پرداخت بابت خدمات اکوسیستم مرتع در ازای حذف دام تصویب نشده وحتی در تعاریف قانونی به این موضوع اشاره نشده است.
