جلیل فرزادمهر، حامد سنگونی،
دوره ۱۳، شماره ۴ - ( ۱۰-۱۳۹۸ )
چکیده
گاوزبان وحشی (Anchusa italica) یکی از گونههای دارویی است که علاوه بر اهمیت اکولوژیکی و زیستی، به صورت بالقوه از اهمیت اقتصادی بالایی هم برخوردار است. این گونه در مناطق خاصی پراکنش دارد و معرفی آن به مناطق جدید نیازمند شناخت نیازهای اکولوژیکی آن است. در این مطالعه با استفاده از مدل تعمیمی تقویت شده (GBM)، رویشگاه بالقوه این گونه تعیین شد. برای این کار پس از تعیین اطلاعات مکانی نقاط حضور گاوزبان وحشی، ۱۹ متغیر زیست اقلیمی و سه متغیر فیزیوگرافی با اندازه پیکسل ۵۰۰ متری (مقیاس ۱:۵۰۰۰۰) به عنوان متغیرهای مستقل به مدل تعمیمی تقویت شده وارد شدند و علاوه بر تعیین مکانهای مناسب برای حضور گاوزبان وحشی، نیازهای اکولوژیک این گونه تعریف شد. نتایج نشان داد که ۷۲۶۱۵۰ هکتار معادل ۱۷/۶ درصد از اراضی استان برای حضور این گونه از تناسب بالایی برخوردار هستند، در حالی که ۱۰۵۳۲۱۷ هکتار (۹۴/۸ درصد) دارای تناسب متوسط، ۵۷۸۷۹۴ هکتار (۹۱/۴ درصد) دارای تناسب کم و ۹۴۱۸۷۴۲ هکتار (۹۷/۷۹ درصد) از اراضی خراسان رضوی فاقد تناسب اقلیمی و توپوگرافی برای رشد و حضور این گونه هستند. متغیرهای میانگین دمای سالیانه (BIO۱)، میانگین دامنه دمای روزانه (BIO۲)، تغییرات فصلی بارندگی (BIO۱۵)، مجموع بارندگی سالیانه (BIO۱۲) و جهت شیب (Aspect) دارای بیشترین تأثیر بر توانایی این گونه برای اشغال رویشگاههای مختلف هستند و در مجموع بیش از ۸۳ درصد اهمیت دارند. با توجه به این نتایج، Anchusa italica در دامنه دمای سالانه ۹/۵ تا ۷/۱۱ درجه سانتیگراد، میزان بارندگی سالیانه ۲۴۰ تا ۳۳۰ میلی‌متر و اغلب در دامنههای شمالی و شرقی دیده میشود. برای ارزیابی توانایی مدل از شاخصهای سطح زیر منحنی (AUC) و آماره واقعی مهارت (TSS) استفاده شد که این شاخصها به‌ترتیب مقادیر ۹۷ و ۹۰ درصد را نشان دادند. همچنین از مؤلفههای حساسیت و مقدار ویژه هم برای ارزیابی مدل استفاده شد که مقادیر ۹۶ و ۹۳ درصد برای آنها ثبت شد. این نتایج نشان میدهند که مدل تعمیمی تقویت‌شده به‌خوبی توانسته است نیازهای اکولوژیک این گونه را ارزیابی کند. نتایج این پژوهش میتوانند در مدیریت رویشگاههای فعلی این گونه و همچنین پیشنهاد مناطق مناسب برای توسعه رویشگاهی مورد استفاده قرار گیرند.
