TY - JOUR JF - rangelandj JO - مرتع VL - 16 IS - 3 PY - 2022 Y1 - 2022/11/01 TI - Comparison of protected rangeland with improved agricultural lands in generation of runoff and sediment (Case Study: The part of the Mereg river watershed, Kermanshah) TT - مقایسه کاربری مرتع حفاظت شده با اراضی کشاورزی اصلاح شده در تولید رواناب و رسوب (مطالعه موردی: بخشی از حوزه رودخانه مِرِگ، کرمانشاه) N2 - سابقه و هدف: خاک مراتع در مناطق کوهستانی به­دلیل دارا بودن مواد آلی فراوان همواره برای تبدیل به اراضی زراعی مورد توجه بوده است. تحقیقات نشان می­دهد که در تغییر کاربری اراضی مرتعی و اجرای عملیات زراعی می­تواند باعث افزایش فرسایش خاک وایجاد رواناب شود. بنابراین استفاده از انواع اصلاح­کننده­ها به­عنوان یک راه­کار مناسب و مطلوب می­تواند باعث کنترل هدر­رفت خاک در این اراضی ­شود. این مطالعه، با هدف بررسی و مقایسه تأثیر تغییر کاربری اراضی در مرتع و تاثیر اصلاح­کننده­های آلی بر کاهش تولید رسوب، رواناب و هدررفت خاک در یکی از زیرحوزه­های رودخانه مرگ انجام گردید. مواد و روش­ها: پژوهش حاضر در یکی از زیرحوزه­های رودخانه مرگ در پنج کیلومتری استان کرمانشاه انجام شد. این حوزه یکی ازسرشاخه­های رودخانه کرخه و از مهم­ترین زیر حوزه­های رودخانه قره­سو است. میانگین بارندگی سالیانه معادل 59/458 میلی­متر و دمای متوسط سالیانه آن 89/13درجه سانتی­گراد است. بررسی تأثیر تغییر کاربری اراضی و اصلاح­کننده­های آلی (کودگوسفندی و کمپوست زباله شهری) بر تولید رسوب، رواناب و هدر­رفت کربن در دو کاربری مرتع و کشاورزی، در سطح پلات­های یک در دو مترمربع به مدت دو سال (سال­های 1398 و 1399) مورد ارزیابی قرار گرفت. در سال اول نمونه­ها از پلات­های فرسایشی بدون دست­خوردگی جمع­آوری گردید اما در سال دوم دو اصلاح­کننده­ (کود گوسفندی و کمپوست زباله­­شهری) هرکدام به مقدار 5/1 کیلوگرم به پلات­های کاربری زراعی اضافه گردید. اصلاح­کننده­ها در اول خردادماه اضافه شدند و تا اولین بارندگی فصل پاییز حدود چهار ماه فرصت کافی برای فعل و انفعالات شیمیایی و تاثیرگذاری بر ویژگی­های خاک وجود داشت. نمونه­های رواناب و رسوب و هم­چنین نمونه­های خاک در اطراف پلات­ها در آزمایشگاه آنالیز شده و حجم رواناب، مقدار رسوب معلق و درصد کربن آلی رسوبات و ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک اندازه­گیری شد. نتایج: بافت خاک در هر دو کاربری یکسان و از نوع لومی رسی بود. اما از نظر میزان کربن آلی دو کاربری دارای تفاوت معنی­داری (در سطح 95 درصد) بوده و این پارامتر در کاربری مرتع بیش از دو برابر کاربری کشاورزی است. بر اساس نتایج در سال اول نمونه­برداری مقادیر حجم رواناب، وزن رسوب، اتلاف کربن طی پنج رخ­داد بارندگی در کاربری کشاورزی 83، 90 و 87 درصد بیشتر از کاربری مرتع به­دست آمد. در سال دوم نمونه­برداری، پلات­های مستقر در اراضی کشاورزی با اصلاح کننده­های خاک تیمار شده و تاثیر آن­ها مورد بررسی قرا گرفت. با وجود این­که استفاده از اصلاح کننده­های خاک باعث کاهش 20 درصدی رواناب و کاهش 68/31 و 13/13 درصدی مقدار و غلظت رسوب در اراضی کشاورزی شد، اما میزان این پارامترها هم­چنان در کاربری مرتع به ترتیب 67، 95، و 72 درصد کمتر به­دست آمد. داده­ها هم­چنان حاکی از بالاتر بودن 71 درصدی هدررفت کربن آلی در کاربری کشاورزی نسبت به مرتع بود. نتایج به­دست آمده در این تحقیق نشان داد که اصلاح کننده­ها در کاهش هدررفت آب و خاک موفق بوده و از بین آن­ها تیمار کود گوسفندی در مهار رواناب و رسوب بهتر از کمپوست عمل کرده است. نتیجه گیری: به­طور کلی نتایج به­دست آمده در این تحقیق نشان داد که اصلاح کننده­ها توانسته­اند در کاهش هدررفت آب و خاک موفق عمل کنند و از بین آن­ها تیمار کود گوسفندی در مهار رواناب و رسوب بهتر از کمپوست عمل کرده است. اما هیچ­کدام نتوانسته­اند اثر تخریب خاک­ورزی در این شیب را تا حد کاربری مرتع کاهش دهند. این امر نشان­دهنده نقش و اهمیت حفاظتی کاربری مرتع در کاهش تخریب خاک و هدررفت آب است. SP - 510 EP - 523 AU - Miri, Mahsa AU - Beheshti Al e Agha, Ali AU - Aghabeigi Amin, Soheila AD - Department of Natural resources, Faculty of Agriculture, University of Razi, Kermanshah KW - Erosion and sediment KW - hydrological variables KW - land use change KW - municipal waste compost KW - sheep manure KW - soil amendment. UR - http://rangelandsrm.ir/article-1-1077-fa.html ER -