گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده آب و خاک، دانشگاه زابل. زابل
چکیده: (2684 مشاهده)
سابقه و هدف: بخش وسیعی از سطح ایران را مناطق خشک و نیمه خشک با آسیبپذیری بالا به خود اختصاص داده است. گونههای گیاهی بومی سازگار و مقاوم با شرایط محیطی سخت این مناطق، اهمیت ویژهای در پایداری این اکوسیستم و همچنین تغذیه دامها و تامین نیازهای دارویی جوامع محلی دارند. با آگاهی و شناخت علمی و عملی پیرامون ویژگیهای بومشناختی گیاهان هر منطقه، نهتنها میتوان از عاملهای مخرب و سیر قهقرایی آن جلوگیری نمود، بلکه با اتخاذ تصمیمگیری معقول، میتوان در نگهداری، احیاء و توسعه آن قدم برداشت. رشد گیاه در رویشگاههای طبیعی حاصل کارکرد عوامل مختلف زیستی ازجمله اقلیم، خاک و توپوگرافی میباشد. بنابراین شناسایی این عوامل بهعنوان نیازهای رویشگاهی گیاهان اولین قدم در حفاظت و احیای آنها محسوب میشود. هدف از این تحقیق بررسی برخی از ویژگیهای رویشگاهی گونه کورگ به عنوان گیاهی دارویی و موثر در جلوگیری از فرسایش بادی در سیستان میباشد.
مواد و روشها: ابتدا مناطق پراکنش گونه Capparis spinosa در منطقه سیستان با کمک تجارب کارشناسان مراکز تحقیقات کشاورزی و اداره منابع طبیعی و بازدیدهای صحرایی تعیین گردید. سپس سه رویشگاه معرف برای این گونه انتخاب شد. جهت بررسی تغییرات حیاتی گیاه در سه رویشگاه زهک، هیرمند و هامون، مشاهدات مراحل مختلف فنولوژی در دوره فعالیت گیاه با بازدیدهای مرتب از نقاط مشخص در سال رویشی ۱۳۹۸ صورت پذیرفت. اندازهگیری پوشش گیاهی، در هر رویشگاه به روش تصادفی- سیستماتیک انجام شد. چهار ترانسکت ۲۰۰ متری با فاصله ۱۰۰ متر از یکدیگر مستقر و روی هر ترانسکت ده پلات ۲×۲ مترمربعی در نظر گرفته شد. در داخل پلاتها، سطح پوشش، تراکم، فراوانی، درصد لاشبرگ، سنگ و سنگریزه و خاک لخت برآورد گردید. همچنین از هر رویشگاه ۴ نمونه خاک (از پلات اول و آخر هر ترانسکت) بصورت ترکیبی جهت اندازهگیری برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی برداشت گردید. صفات مورفولوژیک (تعداد میوه، وزن تر میوه، وزن خشک میوه، تعداد و طول جست، ارتفاع بوته، طول برگ، عرض برگ و عمق ریشهدوانی) در هر رویشگاه بصورت تصادفی از ۴ پایه گیاهی اندازهگیری شد. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از آنالیز واریانس یک طرفه (ANOVA) در نرم افزار SPSS Statistics 26.0 و تجزیه مولفههای اصلی (PCA) با استفاده از نرم افزار past4.0 صورت گرفت.
نتایج: نتایج دوره رویشی گیاه کورگ نشان داد، ظهور اولین برگ در اوایل اسفند و پایان دوره رویش آذرماه میباشد و گیاه در سال دو دوره گلدهی (خرداد و مهرماه) و بذردهی (تیر و آبان ماه) دارد. از نظر خصوصیات کمی پوشش گیاهی و صفات مورفولوژیک اختلاف معنیداری بین رویشگاهها وجود داشت و رویشگاه هیرمند از درصد پوشش، فراوانی، تراکم، درصد لاشبرگ، تعداد میوه در پایه، تعداد و طول جست و از عمق ریشه دوانی بیشتری نسبت به دو رویشگاه دیگر برخوردار بود. همچنین این گونه همراه با گونههایی چون زرتاغ (Haloxylon persicum)، گز (Tamarix aphylla)، خارخسک (Tribulus terrestris)، خارشتر (Alhaji camelerom)، علف شور(Salsola rigida)، سیاه شور(Suaeda fruticosa)، پنجه مرغی (Cynodon dactylon)، اسپند (Peganum harmala)، علف شور (Salsola Kali)، سبط (Stipagrostis plumosa)، هندوانه ابوجهل (Citrullus colocynthis) و اشنان (Seidletzia rosmarinus) میروید. نتایج نشان داد خاک رویشگاه هیرمند، اسیدیتر (۹/۷) و میزان آهک (۷/۸ درصد)، شن (۷/۸۶ درصد)، سیلت (۹/۸ درصد)، کربن آلی (۶/۰ درصد) و ماده آلی (۸/۰ درصد) آن از سایر رویشگاهها بیشتر بود. با استفاده از روش تجزیه مولفههای اصلی (PCA) مشخص شد مهمترین عوامل موثر در پراکنش این گونه در رویشگاههای مورد مطالعه بافت خاک و ارتفاع میباشد. از نظر بافت خاک و ارتفاع سه رویشگاه تفاوت چندانی نداشتند.
نتیجه گیری: بررسی مراحل مختلف فنولوژی در دوره فعالیت گیاه Capparis spinosa همزمانی رویش این گیاه با بادهای ۱۲۰ روزه سیستان (وزش بادهای ۱۲۰ روزه در سیستان از اوایل خرداد ماه شروع میشود و تا پایان شهریور ماه ادامه دارد) را نشان داد، بنابراین میتوان با کشت این گونه در مناطق برداشت رسوبات بادی از این پدیده مخرب محیط زیستی جلوگیری به عمل آورد. علاوه بر آن، این گیاه دارای اهمیت دارویی، عمق ریشهدوانی بالا و دوره رویش طولانی است که بر اهمیت کشت گونه در منطقه افزوده است. از آنجائیکه سه رویشگاه مورد مطالعه در وضعیت فقیر قرار دارند، احیاء مناطق با کشت این گونه خصوصاً در رویشگاه هیرمند که از شرایط مساعدتری از نظر ویژگیهای خاک و میکرو اقلیم برخوردار است، توصیه می شود.
نوع مطالعه:
پژوهشي |
موضوع مقاله:
تخصصي دریافت: 1400/9/28 | پذیرش: 1400/9/10 | انتشار: 1401/1/10