دوره 17، شماره 1 - ( 3-1402 )
جلد 17 شماره 1 صفحات 164-145 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mohammadi-Rad Z, Sheidai-Karkaj E, Mofidi-Chelan M, Younessi-Hamzekhanlu M. The relationship between the morphological traits of the medicinal plant Stachys inflata Benth and environmental factors. مرتع 2023; 17 (1) :145-164
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1172-fa.html
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1172-fa.html
محمدی راد زهرا، شیدای کرکج اسماعیل، مفیدی چلان مرتضی، یونسی حمزه خانلو مهدی. ارتباط صفات مورفولوژیکی گیاه دارویی Stachys inflata Benth با عوامل خاکی و توپوگرافی. مرتع. 1402; 17 (1) :145-164
گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه
چکیده: (1484 مشاهده)
سابقه و هدف: گونه گیاهی پولک با نام علمی Stachys inflata Benth از تیره نعناعیان (Lamiaceae)، به عنوان یکی از گونههای مهم دارویی پرکاربرد در بین مردم و صنایع بوده و از اندامهای هوایی این گیاه به عنوان داروی ضد عفونت ریوی و التهابی استفاده میشود. این گونه پراکندگی وسیعی در جهان و بخصوص در نقاط مختلف کشور دارد. با توجه به پراکنش قابل توجه و نیز مهم بودن این گونه از لحاظ دارویی ضروری است شرایط رشد گونه و عوامل موثر بر رشد آن مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد. آگاهی از عوامل موثر بر ویژگیهای رشدی این گونه، مدیریت اصولی و بهرهبرداری چند منظوره از مراتع را تسهیل میبخشد. لذا تحقیق حاضر به منظور بررسی اثرگذاری عوامل خاکی و توپوگرافی بر صفات مورفولوژیکی گیاه دارویی (S. inflata Benth) در مراتع شمال استان آذربایجان غربی انجام شد.
مواد و روشها: نمونهبرداری و ثبت اطلاعات پوشش تاجی این گونه گیاهی در هشت سایت مرتعی در محدوده شهرستانهای چایپاره و خوی در شمال استان آذربایجان غربی به روش سیستماتیک–تصادفی با استقرار 80 پلات در امتداد ترانسکتهای خطی انجام شد. در هر یک از واحدهای اکولوژیکی مذکور، برای هر کدام از پایهها در ده پلات، پارامترهایی نظیر درصد تاج پوشش گونه، طول ساقه گلدهنده، طول، عرض و مساحت برگ، طول و عرض تاج پوشش، ارتفاع گیاه، عمق ریشهدوانی، تعداد شاخههای اصلی، وزن خشک ریشه و وزن خشک برگ و ساقه اندازهگیری شد. عوامل توپوگرافیکی ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب و جهت جغرافیایی دامنه برای هر سایت ثبت شد. همچنین در داخل پلاتها پارامترهای درصد خاک لخت، درصد لاشبرگ و درصد سنگ و سنگریزه نیز تخمین زده شد. از هر یک از سایتها در پنج نقطه از عمق صفر تا 20 سانتیمتری نمونه خاک برداشت شد و برای اندازهگیری پارامترهای خاکی به آزمایشگاه منتقل شد. تغییرات صفات مورفولوژیکی گونه پولک بر اثر عوامل خاکی و توپوگرافی، با استفاده از روش رجبندی آنالیز افزونگی(RDA) و بررسی شباهت واحدهای اکولوژیکی و صفات مختلف توسط تجزیه خوشه ای (CA) انجام شد.
نتایج: نتایج آنالیز قوسگیری شده (DCA) بر روی ماتریس صفات گیاهی نشان داد که متوسط طول گرادیان مولفهها کمتر از سه است و لذا تغییرات این صفات در بین سایتها از روابط خطی پیروی میکند. بر این اساس نتایج استفاده از آنالیز تطبیقی قوسگیری شده نشان داد که اهمیت محورها بر مبنای مقدار ویژه، از محور اول به دوم کاهش مییابد و در نتیجه سهم عمده تغییرات در صفات گیاهی، مربوط به محور اول است. بررسی بارهای عاملی موثر بر استخراج مولفهها نشان میدهد، محور اول به طور عمده برآیند ویژگیهای شیمیایی خاک و محور دوم برآیندی از ویژگیهای توپوگرافی دامنه است. نتایج حاصل از رجبندی صفات گیاهی به روش آنالیز افزونگی با عوامل محیطی نشان داد که طول تاج، عرض برگ و مساحت برگ که در ربع اول محور مختصات واقع شده بیشتر تحت تاثیر مستقیم پتاسیم و سدیم خاک هستند. با توجه به اینکه بردار عمق ریشه با بردار شن منطبق هست، پس با افزایش میزان شن رشد ریشه نیز افزایش معنیدار مییابد. ولی عمق ریشه و وزن خشک ریشه با سیلت، رس، درصد رطوبت اشباع، pH خاک و درصد آهک همبستگی منفی دارد. تراکم تاج پوشش، طول برگ و ارتفاع گیاه با ارتفاع از سطح دریا و کربن آلی همبستگی مثبت و با سدیم، پتاسیم و EC همبستگی منفی دارند. نتایج مربوط به همبستگی بین صفات نشان داد درصد تاج پوشش گونه پولک رابطه مستقیم معنیدار با وزن خشک برگ و ساقه، وزن خشک ریشه و تعداد شاخه و رابطه معکوس معنیدار با طول ساقه گلدهنده دارد. نمودار خوشهبندی سایتها بر حسب صفات، بیانگر تقسیم آنها براساس تشابه صفات به مقدار فاصله منفی 5/7 و در پنج گروه مجزا میباشد. دسته اول شامل سایت شماره یک (الهوردیکندی، این سایت در طبقه ارتفاعی 1134 متر از سطح دریا قرا گرفته و تقریباً در پاییندست دامنه واقع شده است و بالاترین درصد پوشش پولک را دارد)، دسته دوم شامل سایتهای شماره سه و چهار (سنگتلو و تکیهگاه حضرت ابوالفضل، این دو سایت دارای گونههایی با کلاس 1 میباشد و شیب غالب در حدود 10 درصد دارند و گیاه پولک در این دو سایت بیشترین ارتفاع را دارند)، دسته سوم شامل سایتهای شماره دو و پنج (چورس و چیرکندی هست که در این سایتها دامنه رو به جنوب غربی است و هر دو دارای گونههایی با کلاس خوشخوراکی کلاس سه میباشند)، دسته چهارم شامل سایتهای شماره شش و هشت (سیهباز و قورولسفلی، که تقریباً ترکیب گیاهی از لحاظ گونههای گیاهی 70 درصد شباهت دارند) و دسته پنجم شامل سایت شماره هفت (یوسف آباد، این سایت در پایین دست دامنه قرار گرفته و منطقه دارای سنگ و سنگریزههای بسیاری هست و جهت دامنه رو به شمال هست، این سایت بالاترین درصد تاج پولک را در بین سایتها دارد) میباشد. نتایج خوشهبندی مربوط به کلاسبندی صفات نیز به میزان فاصله صفات منفی 5/22، صفات را به 12 خوشه مجزا تقسیم میکند. خوشه اول شامل عمق ریشه، خوشه دوم شامل وزن خشک برگ و ساقه، خوشه سوم شامل طول تاج، خوشه چهارم شامل عرض تاج، خوشه پنجم شامل درصد تاج پوشش گونه پولک و تعداد شاخه، خوشه ششم شامل ارتفاع، خوشه هفتم شامل وزن خشک ریشه، خوشه هشتم شامل طول ساقه گلدهنده و تراکم تاج پوشش، خوشه نهم شامل عرض برگ و خوشه دهم شامل مساحت برگ و طول برگ میباشد.
بحث و نتیجه گیری: نتایج این بررسی نشان داد که صفات عملکردی گونه S. inflata تحت تاثیر توأم عوامل خاکی و توپوگرافی قرار دارد و صفات رشدی آن دارای تغییرات پیچیده میباشد. با توجه به مهمبودن میزان بیوماس تولیدی این گیاه به عنوان معیاری از محصول قابل جمعآوری توسط بهرهبرداران، به نظر میرسد هر چه مقادیر شن، هدایت الکتریکی و کاتیونهای سایت مرتعی بیشتر و مقادیر ارتفاع، میزان نورگیری دامنه، کربن آلی، سیلت، رس، آهک و اسیدیته کمتر میشود، میزان بیوماس تولیدی سایت بیشتر میگردد. از این رو میتوان عنوان نمود، این گونه حداقل از لحاظ تولید بیوماس شرایط محیطی سختتری را میپسندد لذا در سایتهای مخروبه، گونه مناسبی برای افزایش فراوانی آن توصیه میشود.
مواد و روشها: نمونهبرداری و ثبت اطلاعات پوشش تاجی این گونه گیاهی در هشت سایت مرتعی در محدوده شهرستانهای چایپاره و خوی در شمال استان آذربایجان غربی به روش سیستماتیک–تصادفی با استقرار 80 پلات در امتداد ترانسکتهای خطی انجام شد. در هر یک از واحدهای اکولوژیکی مذکور، برای هر کدام از پایهها در ده پلات، پارامترهایی نظیر درصد تاج پوشش گونه، طول ساقه گلدهنده، طول، عرض و مساحت برگ، طول و عرض تاج پوشش، ارتفاع گیاه، عمق ریشهدوانی، تعداد شاخههای اصلی، وزن خشک ریشه و وزن خشک برگ و ساقه اندازهگیری شد. عوامل توپوگرافیکی ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب و جهت جغرافیایی دامنه برای هر سایت ثبت شد. همچنین در داخل پلاتها پارامترهای درصد خاک لخت، درصد لاشبرگ و درصد سنگ و سنگریزه نیز تخمین زده شد. از هر یک از سایتها در پنج نقطه از عمق صفر تا 20 سانتیمتری نمونه خاک برداشت شد و برای اندازهگیری پارامترهای خاکی به آزمایشگاه منتقل شد. تغییرات صفات مورفولوژیکی گونه پولک بر اثر عوامل خاکی و توپوگرافی، با استفاده از روش رجبندی آنالیز افزونگی(RDA) و بررسی شباهت واحدهای اکولوژیکی و صفات مختلف توسط تجزیه خوشه ای (CA) انجام شد.
نتایج: نتایج آنالیز قوسگیری شده (DCA) بر روی ماتریس صفات گیاهی نشان داد که متوسط طول گرادیان مولفهها کمتر از سه است و لذا تغییرات این صفات در بین سایتها از روابط خطی پیروی میکند. بر این اساس نتایج استفاده از آنالیز تطبیقی قوسگیری شده نشان داد که اهمیت محورها بر مبنای مقدار ویژه، از محور اول به دوم کاهش مییابد و در نتیجه سهم عمده تغییرات در صفات گیاهی، مربوط به محور اول است. بررسی بارهای عاملی موثر بر استخراج مولفهها نشان میدهد، محور اول به طور عمده برآیند ویژگیهای شیمیایی خاک و محور دوم برآیندی از ویژگیهای توپوگرافی دامنه است. نتایج حاصل از رجبندی صفات گیاهی به روش آنالیز افزونگی با عوامل محیطی نشان داد که طول تاج، عرض برگ و مساحت برگ که در ربع اول محور مختصات واقع شده بیشتر تحت تاثیر مستقیم پتاسیم و سدیم خاک هستند. با توجه به اینکه بردار عمق ریشه با بردار شن منطبق هست، پس با افزایش میزان شن رشد ریشه نیز افزایش معنیدار مییابد. ولی عمق ریشه و وزن خشک ریشه با سیلت، رس، درصد رطوبت اشباع، pH خاک و درصد آهک همبستگی منفی دارد. تراکم تاج پوشش، طول برگ و ارتفاع گیاه با ارتفاع از سطح دریا و کربن آلی همبستگی مثبت و با سدیم، پتاسیم و EC همبستگی منفی دارند. نتایج مربوط به همبستگی بین صفات نشان داد درصد تاج پوشش گونه پولک رابطه مستقیم معنیدار با وزن خشک برگ و ساقه، وزن خشک ریشه و تعداد شاخه و رابطه معکوس معنیدار با طول ساقه گلدهنده دارد. نمودار خوشهبندی سایتها بر حسب صفات، بیانگر تقسیم آنها براساس تشابه صفات به مقدار فاصله منفی 5/7 و در پنج گروه مجزا میباشد. دسته اول شامل سایت شماره یک (الهوردیکندی، این سایت در طبقه ارتفاعی 1134 متر از سطح دریا قرا گرفته و تقریباً در پاییندست دامنه واقع شده است و بالاترین درصد پوشش پولک را دارد)، دسته دوم شامل سایتهای شماره سه و چهار (سنگتلو و تکیهگاه حضرت ابوالفضل، این دو سایت دارای گونههایی با کلاس 1 میباشد و شیب غالب در حدود 10 درصد دارند و گیاه پولک در این دو سایت بیشترین ارتفاع را دارند)، دسته سوم شامل سایتهای شماره دو و پنج (چورس و چیرکندی هست که در این سایتها دامنه رو به جنوب غربی است و هر دو دارای گونههایی با کلاس خوشخوراکی کلاس سه میباشند)، دسته چهارم شامل سایتهای شماره شش و هشت (سیهباز و قورولسفلی، که تقریباً ترکیب گیاهی از لحاظ گونههای گیاهی 70 درصد شباهت دارند) و دسته پنجم شامل سایت شماره هفت (یوسف آباد، این سایت در پایین دست دامنه قرار گرفته و منطقه دارای سنگ و سنگریزههای بسیاری هست و جهت دامنه رو به شمال هست، این سایت بالاترین درصد تاج پولک را در بین سایتها دارد) میباشد. نتایج خوشهبندی مربوط به کلاسبندی صفات نیز به میزان فاصله صفات منفی 5/22، صفات را به 12 خوشه مجزا تقسیم میکند. خوشه اول شامل عمق ریشه، خوشه دوم شامل وزن خشک برگ و ساقه، خوشه سوم شامل طول تاج، خوشه چهارم شامل عرض تاج، خوشه پنجم شامل درصد تاج پوشش گونه پولک و تعداد شاخه، خوشه ششم شامل ارتفاع، خوشه هفتم شامل وزن خشک ریشه، خوشه هشتم شامل طول ساقه گلدهنده و تراکم تاج پوشش، خوشه نهم شامل عرض برگ و خوشه دهم شامل مساحت برگ و طول برگ میباشد.
بحث و نتیجه گیری: نتایج این بررسی نشان داد که صفات عملکردی گونه S. inflata تحت تاثیر توأم عوامل خاکی و توپوگرافی قرار دارد و صفات رشدی آن دارای تغییرات پیچیده میباشد. با توجه به مهمبودن میزان بیوماس تولیدی این گیاه به عنوان معیاری از محصول قابل جمعآوری توسط بهرهبرداران، به نظر میرسد هر چه مقادیر شن، هدایت الکتریکی و کاتیونهای سایت مرتعی بیشتر و مقادیر ارتفاع، میزان نورگیری دامنه، کربن آلی، سیلت، رس، آهک و اسیدیته کمتر میشود، میزان بیوماس تولیدی سایت بیشتر میگردد. از این رو میتوان عنوان نمود، این گونه حداقل از لحاظ تولید بیوماس شرایط محیطی سختتری را میپسندد لذا در سایتهای مخروبه، گونه مناسبی برای افزایش فراوانی آن توصیه میشود.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
