دوره 19، شماره 1 - ( 1-1404 )
جلد 19 شماره 1 صفحات 67-52 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Pourmahmoud-Hajilari A, Mofidi-Chelan M, Sheidai-Karkaj E. Evaluation and Analysis of Sustainability Components in Pastoral Units of Summer Rangelands in Chaypareh County, West Azerbaijan Province. مرتع 2025; 19 (1) :52-67
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1277-fa.html
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1277-fa.html
پورمحمود حاجیلاری آرزو، مفیدی چلان مرتضی، شیدای کرکج اسماعیل. ارزیابی و تحلیل مؤلفه‌های پایداری در سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی شهرستان چایپاره-استان آذربایجان غربی. مرتع. 1404; 19 (1) :52-67
گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه ارومیه، ارومیه
چکیده: (656 مشاهده)
سابقه و هدف: دستیابی به تعادل در اکوسیستمهای مرتعی چالش مهمی در مدیریت پایدار مراتع است. دستیابی به توسعه پایدار در هر سطحی و با هر هدفی که باشد، نیازمند برنامه‌ریزی اصولی، کارآمد و اجرای دقیق آن است. برای انجام برنامه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی، تدوین راهکارهای توسعه، موفقیت در برنامه‌ریزی و طرح‌های اجرایی، بررسی و شناخت توانمندی‌ها، کمبودها و تعیین سطح توسعه‌یافتگی سکونتگاه‌های محلی، بر اساس مجموعه‌ای از شاخص‌های برتر، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. این تحقیق با هدف ارزیابی پایداری و تحلیل مؤلفه‌های آن در بین بهره‌برداران سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی شهرستان چایپاره صورت گرفت.
مواد و روش‌ها: این تحقیق با استفاده از روش‌های پیمایشی (نظرسنجی از بهره‌برداران) و توصیفی- تحلیلی با هدف ارزیابی و سنجش سطح پایداری سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی شهرستان چایپاره-استان آذربایجان غربی انجام شد. برای انجام تحقیق از شاخص‌های معرفی‌شده در تحقیقات قبلی استفاده شد و برای سنجش پایداری از مدل بارومتر پایداری استفاده گردید. مدل بارومتر پایداری مرکب از دو عنصر اصلی به نام‌های رفاه اکوسیستم و رفاه انسانی است که برای رسیدن به شرایط پایداری هردو باید ارتقا یابند. این مدل که توسط پرسکات آلن ارائه‌شده است پایداری را به پنج سطح تقسیم می‌نماید و سپس بر مبنای دو متغیر رفاه اکوسیستم و رفاه انسانی پایداری را مورد سنجش قرار می‌دهد. تعداد پنج سامان عرفی مرتعی با در نظر گرفتن تعداد بهره‌بردار، امکان دسترسی، تعداد دام و مساحت سامان عرفی انتخاب شدند و 30 عدد پرسشنامه از بهره‌برداران تکمیل شد. ضریب آلفای کرونباخ محاسبه‌شده به طور میانگین -745/0 به دست آمد که در محدوده قابل‌قبول است. برای مقایسه میانگین مؤلفه‌های ارزیابی پایداری از آزمون واریانس یک‌طرفه و جهت مشاهده منابع تغییرات درون‌گروهی، از آزمون مقایسه میانگین دانکن استفاده شد.
نتایج: نتایج نشان داد در سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی؛ مؤلفه‌های سنجش پایداری با هم اختلاف معنی‌دار آماری دارند. طبق نتایج بعد محیط‌زیستی– بوم‌شناختی با ارزش 612/0 بالاترین میزان پایداری را در بین ابعاد پایداری مراتع ییلاقی دارد و کمترین میزان پایداری مرتبط با بعد اجتماعی با ارزش 484/0 است. بر اساس نتایج مدل بارومتر؛ سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی در وضعیت پایداری متوسط تا پایداری بالقوه قرارگرفته‌اند. به لحاظ پایداری کل در مراتع ییلاقی بالاترین سطح پایداری 548/0 مربوط به سامان عرفی قورول علیا و کمترین سطح پایداری برابر با 535/0 مربوط به سامان عرفی چیرکندی است.
نتیجه‌گیری: نتایج این تحقیق نشان داد برای رسیدن به پایداری مراتع لازم است به هر کدام از ابعاد توسعه پایدار توجه ویژه‌ای شود. وضعیت اقتصادی و اجتماعی بهره‌برداران و نوع دامداری آن‌ها مبنی بر متحرک یا ساکن بودن در میزان پایداری این جوامع اثرگذار است. بهره‌برداران این مراتع به لحاظ خدمات رفاهی، آموزشی و بهداشتی، حمایت‌های بیمهای، رفاه اقتصادی و مدیریت چرایی با چالش‌هایی مواجه هستند که لازم است در خصوص رفع این چالش‌ها برنامه‌ریزی صورت گیرد. مراتع منطقه از جهت میزان تولید علوفه و ویژگی‌های خاک از وضعیت خوبی برخوردار هستند که لازم است این پتانسیل در جهت ارتقای پایداری بهره‌برداران مدنظر قرار گیرد. جهت ارتقای پایداری سامان‌های عرفی منطقه؛ تنوع بخشیدن به فعالیتهای اقتصادی، افزایش میزان بهره‌وری، بهبود خدمات آموزشی، ترویجی، بهداشتی و رعایت ظرفیت و آمادگی مرتع پیشنهاد می‌شود.
مواد و روش‌ها: این تحقیق با استفاده از روش‌های پیمایشی (نظرسنجی از بهره‌برداران) و توصیفی- تحلیلی با هدف ارزیابی و سنجش سطح پایداری سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی شهرستان چایپاره-استان آذربایجان غربی انجام شد. برای انجام تحقیق از شاخص‌های معرفی‌شده در تحقیقات قبلی استفاده شد و برای سنجش پایداری از مدل بارومتر پایداری استفاده گردید. مدل بارومتر پایداری مرکب از دو عنصر اصلی به نام‌های رفاه اکوسیستم و رفاه انسانی است که برای رسیدن به شرایط پایداری هردو باید ارتقا یابند. این مدل که توسط پرسکات آلن ارائه‌شده است پایداری را به پنج سطح تقسیم می‌نماید و سپس بر مبنای دو متغیر رفاه اکوسیستم و رفاه انسانی پایداری را مورد سنجش قرار می‌دهد. تعداد پنج سامان عرفی مرتعی با در نظر گرفتن تعداد بهره‌بردار، امکان دسترسی، تعداد دام و مساحت سامان عرفی انتخاب شدند و 30 عدد پرسشنامه از بهره‌برداران تکمیل شد. ضریب آلفای کرونباخ محاسبه‌شده به طور میانگین -745/0 به دست آمد که در محدوده قابل‌قبول است. برای مقایسه میانگین مؤلفه‌های ارزیابی پایداری از آزمون واریانس یک‌طرفه و جهت مشاهده منابع تغییرات درون‌گروهی، از آزمون مقایسه میانگین دانکن استفاده شد.
نتایج: نتایج نشان داد در سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی؛ مؤلفه‌های سنجش پایداری با هم اختلاف معنی‌دار آماری دارند. طبق نتایج بعد محیط‌زیستی– بوم‌شناختی با ارزش 612/0 بالاترین میزان پایداری را در بین ابعاد پایداری مراتع ییلاقی دارد و کمترین میزان پایداری مرتبط با بعد اجتماعی با ارزش 484/0 است. بر اساس نتایج مدل بارومتر؛ سامان‌های عرفی مراتع ییلاقی در وضعیت پایداری متوسط تا پایداری بالقوه قرارگرفته‌اند. به لحاظ پایداری کل در مراتع ییلاقی بالاترین سطح پایداری 548/0 مربوط به سامان عرفی قورول علیا و کمترین سطح پایداری برابر با 535/0 مربوط به سامان عرفی چیرکندی است.
نتیجه‌گیری: نتایج این تحقیق نشان داد برای رسیدن به پایداری مراتع لازم است به هر کدام از ابعاد توسعه پایدار توجه ویژه‌ای شود. وضعیت اقتصادی و اجتماعی بهره‌برداران و نوع دامداری آن‌ها مبنی بر متحرک یا ساکن بودن در میزان پایداری این جوامع اثرگذار است. بهره‌برداران این مراتع به لحاظ خدمات رفاهی، آموزشی و بهداشتی، حمایت‌های بیمهای، رفاه اقتصادی و مدیریت چرایی با چالش‌هایی مواجه هستند که لازم است در خصوص رفع این چالش‌ها برنامه‌ریزی صورت گیرد. مراتع منطقه از جهت میزان تولید علوفه و ویژگی‌های خاک از وضعیت خوبی برخوردار هستند که لازم است این پتانسیل در جهت ارتقای پایداری بهره‌برداران مدنظر قرار گیرد. جهت ارتقای پایداری سامان‌های عرفی منطقه؛ تنوع بخشیدن به فعالیتهای اقتصادی، افزایش میزان بهره‌وری، بهبود خدمات آموزشی، ترویجی، بهداشتی و رعایت ظرفیت و آمادگی مرتع پیشنهاد می‌شود.
واژه‌های کلیدی: مولفه های پایداری، مدل بارومتر، مراتع ییلاقی، پایداری اجتماعی، پایداری زیست‌محیطی– بوم‌شناختی.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
