مــــرتــــع

سابقه و هدف: اقلیم یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد تنوع و انتشار گونه‌های گیاهی است که بر ویژگی‌های آن‌ها نیز اثر می‌گذارد. بنابراین تغییر اقلیم ممکن است باعث تغییرات شدیدی در پراکنش و انتشار گونه‌های گیاهی شود و حدود بردباری و فاکتورهای محیطی موثر بر توزیع گونه‌ها و گسترش جغرافیایی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. به همین جهت پیش بینی اثر تغییرات اقلیمی آینده بر پراکندگی گونه­های گیاهی ارزشمند، در مدیریت، حفاظت موثر از آن‌ها و ارزیابی سطح تهدیدها اهمیت فراوانی دارد. این مطالعه با هدف پیش‌بینی اثر تغییر اقلیم بر پراکنش جغرافیایی گونه دارویی مریم نخودی در حال حاضر و آینده در مراتع استان کرمان انجام گردید. 
مواد و روش‌ها: به منظور انجام این پژوهش، در بهار و تابستان 1403 به 6 رویشگاه‌ مرجع این گونه در استان کرمان مراجعه شد و بر اساس بازدیدهای میدانی و با استفاده از GPS، مختصات جغرافیایی نقاط حضور گونه مورد مطالعه ثبت گردید. در مطالعه حاضر، مدل‌سازی در دو دوره زمانی شامل دوره پایه (حال حاضر) و دوره‌ی زمانی آینده (سال 2050) انجام شد. متغیرهای محیطی استفاده شده در این مطالعه شامل 19 متغیر اقلیمی، 3 متغیر فیزیوگرافی و کاربری اراضی منطقه مورد پژوهش می‌باشد. به منظور بررسی و پیش‌بینی‌ وضعیت پراکنش گونه Teucrium polium L. در آینده از متغیرهای اقلیمی  تحت دو سناریوی انتشار SSP245 و SSP585 از دو مدل گردش عمومی HadGEM3-GC31-LL و MRI-ESM2-0 استفاده گردید. همچنین وجود همبستگی بین همه لایه‌های محیطی توسط آزمون آماری پیرسون در نرم‌افزار SPSS بررسی شد. از مدل آنتروپی بیشینه (Maxent) برای پیش‌بینی پراکنش فعلی و آینده گونه مورد مطالعه استفاده شده است و همچنین از طریق آزمون جک نایف نیز  اهمیت هر یک از متغیر‌های محیطی تعیین گردید. سپس از طریق مقایسه نقشه‌های به دست آمده حال حاضر و سال ۲۰۵۰ برای گونه مطالعه شده، مساحت‌های رویشگاه‌های افزایش یافته، کاهش یافته یا حفظ شده توسط سامانه اطلاعات جغرافیایی تعیین شد. جهت ارزیابی مدل در تهیه نقشه مکان‌های مناسب برای گونه‌ مورد مطالعه از شاخص AUC استفاده گردید.
نتایج: بر اساس نتایج به دست آمده شاخص AUC (AUC > 0/9)، ارزیابی عملکرد مدل مکسنت به منظور پیش‌بینی پراکنش رویشگاه‌های گونه مریم نخودی در منطقه مورد مطالعه با میزان 974/0 در رتبه عالی قرار گرفت. همچنین نتایج به دست آمده نشان می‌دهد که بیشترین سهم در تعیین مطلوبیت رویشگاه گونه مریم نخودی مربوط به متغیر‌های درصد شیب، مجموع بارندگی سردترین فصل سال و میانگین دمای سردترین فصل سال می‌باشد. در نهایت مطابق با برآورد‌های حاصل در مدل گردش عمومی HadGEM3-GC31-LL تا سال 2050، تحت سناریو SSP245، 08/68 درصد و تحت سناریو SSP585، 93/68 درصد از رویشگاه‌های مطلوب گونه کاسته و به ترتیب 54/98 و 90/106 درصد به رویشگاه‌های مطلوب گونه افزوده خواهد شد. همچنین بر اساس برآورد‌های حاصل در مدل گردش عمومی MRI-ESM2-0 تا سال 2050، تحت سناریو SSP245، 94/43 درصد و تحت سناریو SSP585، 73/50 درصد از رویشگاه‌های مطلوب گونه کاسته و به ترتیب 21/84 و 72/99 درصد به رویشگاه‌های مطلوب گونه افزوده خواهد شد.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد گیاه مریم نخودی می تواند با به کارگیری برخی مکانیسم‌های دفاعی از قبیل کاهش ارتفاع گیاه، تجمع پرولین و پروتئین در اندام‌های هوایی و تحت تأثیر سهم بیشتر عوامل محیطی همچون درصد شیب، مجموع بارندگی سردترین فصل سال و میانگین دمای سردترین فصل واکنش مناسبی در مقابل تنش خشکی نشان ‌دهد و بر این اساس می‌تواند در آینده با توجه به تغییرات اقلیمی رویشگاه‌های مطلوب جدیدی برای خود به دست آورد.