دوره 16، شماره 4 - ( 12-1401 )
جلد 16 شماره 4 صفحات 778-765 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Moosavi Sani A, Azarakhshi M, Nazari samani A, Farzadmehr J. Determining the effect of plant species type on some soil properties in the mountain rangelands in Kakhk watershed. مرتع 2023; 16 (4) :765-778
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1138-fa.html
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1138-fa.html
موسوی ثانی سید مهدی، آذرخشی مریم، نظری سامانی علی اکبر، فرزادمهر جلیل. تعیین تأثیر نوع گونه گیاهی روی برخی ویژگیهای خاک در مراتع کوهستانی حوزه آبخیز کاخک. مرتع. 1401; 16 (4) :765-778
گروه مهندسی طبیعت و گیاهان دارویی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تربت حیدریه، تربت حیدریه
چکیده: (781 مشاهده)
سابقه و هدف
کنترل بیولوژیک فرسایش در اراضی شیبدار و شناخت اثرات گونههای گیاهی استفاده شده برای اصلاح مراتع، مؤثرترین و پایدارترین روش، برای تثبیت و کنترل حاصلخیزی خاک در مراتع میباشد. تغییر در ترکیب پوشش گیاهی سبب بوجود آمدن تغییرات گسترده در خاک شده به طوری که در کوتاه مدت برگشت به حالت اولیه با محدودیت همراه است. اثرات متقابل گونههای گیاهی بر خاک در مطالعات مختلفی بررسی شده است. گونههای درختی با ایجاد لاشبرگ آثار مثبتی را بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک دارند و از بین رفتن آنها در نتیجه عوامل مختلف منجر به کاهش خصوصیات کیفی خاک می‌شود. هدف از این تحقیق بررسی اثرات گونههای گیاهی کاشته شده برای اصلاح و احیای اراضی شیبدار حوزه آبخیز کاخک بر بهبود ویژگیهای خاک میباشد.
مواد و روشها
حوزه آبخیز کاخک با وسعت 2/37 کیلومترمربع در شمال شرق ایران، بین طول جغرافیایی ً08́37˚58 تا ˝12́31˚58 و عرض جغرافیایی˝04 ́5˚34 تا ˝13́02˚34 قرار دارد قرار گرفته است. بارش متوسط سالانه حوزه 243 میلیمتر میباشد. پروژه اصلاح و احیاء اراضی و مراتع تخریب شده در این حوزه آبخیز شامل زیر پروژههای کاشت درختان مثمر و غیرمثمر، بوتهکاری، بذرپاشی، بذرکاری و کپهکاری بوده که از سال 1372شروع و تا سال 1385 ادامه داشته است. نقشههای شیب، جهت شیب، ارتفاع و زمین شناسی حوزه با استفاده از نرم افزار GIS تهیه شده و از روی هم انداختن آنها نقشه واحدکاری بدست آمد. محلهای نمونهبرداری تحت شرایط زمینشناسی و توپوگرافی مشابه انتخاب شدند. نمونهبرداری از عمق 0-30 و30-60 سانتیمتری خاک زیر اشکوب گونههای بادام، سماق، کاج و منطقه بدون پوشش (شاهد)، به صورت تصادفی و سیستماتیک انجام شد. بافت خاک به روش هیدرومتری، میزان موادآلی به روش والکی بلاک، pH عصاره اشباع خاک با pH متر، هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک با EC متر، ازت کل به روش کجلدال، فسفر قابل جذب به روش اولسن، آهک، پتاسیم، و بیکربنات نمونههای خاک در آزمایشگاه خاکشناسی اندازهگیری شد. برای مقایسه بین چند گروه مستقل از آنالیز واریانس یکطرفه استفاده شده است. همچنین مقایسه میانگینها و اختلافات بین گروه‌ها با استفاده از آزمون LSD و آزمون دانت تی3 بررسی شده است.
نتایج
بیشترین مقدار درصد ازت (054/0)، پتاسیم (mg/kg270)، فسفر(mg/kg 6/6) و درصد ماده آلی (96/0) در خاک زیر اشکوب سماق و بیشترین مقدار درصد آهک (91/7) در زیر اشکوب کاج مشاهده شد. کمترین مقدار آنها به ترتیب 017/0، 33/96، 92/1، 3/0 و 87/2 مربوط به منطقه شاهد بود. نتایج آنالیز واریانس نشان داد اختلاف معنیداری در سطح 5 درصد بین مقدار اسیدیته، شوری در همه اعماق و بیکربنات در عمق های 30-60 و 0-60 سانتیمتر خاک در تیمارهای مختلف وجود ندارد. درصد ماسه، سیلت و رس خاک نیز اختلاف معنیدار در سطح 5 درصد بین تیمارها در عمق کل خاک (0تا 60 سانتیمتر) دارند. در عمق 0-30 سانتیمتری خاک میانگین مقدار ازت و ماده آلی در منطقه شاهد تفاوت معنیداری در سطح 5 درصد با تیمارهای بادامکاری، کاجکاری و سماقکاری دارد. خاک زیراشکوب (0-30 سانتیمتر) تیمار کاجکاری تفاوت معنیداری از نظر میانگین غلظت پتاسیم (mg/kg 67/137)، ماده آلی (55/0 درصد) و آهک (04/8 درصد) با منطقه سماقکاری (بهترتیب (mg/kg 67/278، 07/1 درصد و 38/4 درصد) دارد و فقط از نظر آهک با تیمار بادامکاری تفاوت معنیداری در سطح 5 درصد دارد. میانگین فسفر(mg/kg 26/6) و ماده آلی (84/0 درصد) تیمار بادامکاری تفاوت معنیداری با منطقه شاهد ( بهترتیب mg/kg 82/1، 32/0 درصد ، 66 درصد و 4/16 درصد) داشته اما با منطقه کاجکاری و سماقکاری تفاوت معنیداری ندارد. خاک عمق 0 تا 30 سانتیمتری منطقه سماقکاری بیشترین تفاوت را از نظر پارامترهای شیمیایی مورد مطالعه با منطقه شاهد داشت. متوسط مقدار ازت، پتاسیم، فسفر، ماده آلی و سیلت در عمق 30 تا 60 سانتیمتری خاک تفاوت معنیداری در سطح 5 درصد بین منطقه بادامکاری و سماقکاری نسبت به شاهد نشان داد. مقدار pH و EC خاک در هیچ یک از تیمارها و اعماق مورد مطالعه تفاوت معنیداری با خاک منطقه شاهد در سطح 5 درصد نشان ندادند.
نتیجه‌گیری
نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد کشت گونههای درختی مختلف در حوزه آبخیز کاخک باعث تغییر در برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شده است. گونههای سماق و بادام، بیشتر از گونه کاج، با افزایش مواد معدنی حاصلخیزی خاک زیر اشکوب خود را فراهم مینمایند، بدون آنکه باعث افزایش معنیدار شاخصهای غیرمفیدی مانند شوری گردند. از آنجا که سماق در اراضی شیبدار قابلیت استقرار و رشد و نمو بهتری دارد لذا میتواند بعنوان یک گونه مناسب برای اصلاح و احیا مراتع کوهستانی تخریب شده شهرستان گناباد بکار رود.
کنترل بیولوژیک فرسایش در اراضی شیبدار و شناخت اثرات گونههای گیاهی استفاده شده برای اصلاح مراتع، مؤثرترین و پایدارترین روش، برای تثبیت و کنترل حاصلخیزی خاک در مراتع میباشد. تغییر در ترکیب پوشش گیاهی سبب بوجود آمدن تغییرات گسترده در خاک شده به طوری که در کوتاه مدت برگشت به حالت اولیه با محدودیت همراه است. اثرات متقابل گونههای گیاهی بر خاک در مطالعات مختلفی بررسی شده است. گونههای درختی با ایجاد لاشبرگ آثار مثبتی را بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک دارند و از بین رفتن آنها در نتیجه عوامل مختلف منجر به کاهش خصوصیات کیفی خاک می‌شود. هدف از این تحقیق بررسی اثرات گونههای گیاهی کاشته شده برای اصلاح و احیای اراضی شیبدار حوزه آبخیز کاخک بر بهبود ویژگیهای خاک میباشد.
مواد و روشها
حوزه آبخیز کاخک با وسعت 2/37 کیلومترمربع در شمال شرق ایران، بین طول جغرافیایی ً08́37˚58 تا ˝12́31˚58 و عرض جغرافیایی˝04 ́5˚34 تا ˝13́02˚34 قرار دارد قرار گرفته است. بارش متوسط سالانه حوزه 243 میلیمتر میباشد. پروژه اصلاح و احیاء اراضی و مراتع تخریب شده در این حوزه آبخیز شامل زیر پروژههای کاشت درختان مثمر و غیرمثمر، بوتهکاری، بذرپاشی، بذرکاری و کپهکاری بوده که از سال 1372شروع و تا سال 1385 ادامه داشته است. نقشههای شیب، جهت شیب، ارتفاع و زمین شناسی حوزه با استفاده از نرم افزار GIS تهیه شده و از روی هم انداختن آنها نقشه واحدکاری بدست آمد. محلهای نمونهبرداری تحت شرایط زمینشناسی و توپوگرافی مشابه انتخاب شدند. نمونهبرداری از عمق 0-30 و30-60 سانتیمتری خاک زیر اشکوب گونههای بادام، سماق، کاج و منطقه بدون پوشش (شاهد)، به صورت تصادفی و سیستماتیک انجام شد. بافت خاک به روش هیدرومتری، میزان موادآلی به روش والکی بلاک، pH عصاره اشباع خاک با pH متر، هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک با EC متر، ازت کل به روش کجلدال، فسفر قابل جذب به روش اولسن، آهک، پتاسیم، و بیکربنات نمونههای خاک در آزمایشگاه خاکشناسی اندازهگیری شد. برای مقایسه بین چند گروه مستقل از آنالیز واریانس یکطرفه استفاده شده است. همچنین مقایسه میانگینها و اختلافات بین گروه‌ها با استفاده از آزمون LSD و آزمون دانت تی3 بررسی شده است.
نتایج
بیشترین مقدار درصد ازت (054/0)، پتاسیم (mg/kg270)، فسفر(mg/kg 6/6) و درصد ماده آلی (96/0) در خاک زیر اشکوب سماق و بیشترین مقدار درصد آهک (91/7) در زیر اشکوب کاج مشاهده شد. کمترین مقدار آنها به ترتیب 017/0، 33/96، 92/1، 3/0 و 87/2 مربوط به منطقه شاهد بود. نتایج آنالیز واریانس نشان داد اختلاف معنیداری در سطح 5 درصد بین مقدار اسیدیته، شوری در همه اعماق و بیکربنات در عمق های 30-60 و 0-60 سانتیمتر خاک در تیمارهای مختلف وجود ندارد. درصد ماسه، سیلت و رس خاک نیز اختلاف معنیدار در سطح 5 درصد بین تیمارها در عمق کل خاک (0تا 60 سانتیمتر) دارند. در عمق 0-30 سانتیمتری خاک میانگین مقدار ازت و ماده آلی در منطقه شاهد تفاوت معنیداری در سطح 5 درصد با تیمارهای بادامکاری، کاجکاری و سماقکاری دارد. خاک زیراشکوب (0-30 سانتیمتر) تیمار کاجکاری تفاوت معنیداری از نظر میانگین غلظت پتاسیم (mg/kg 67/137)، ماده آلی (55/0 درصد) و آهک (04/8 درصد) با منطقه سماقکاری (بهترتیب (mg/kg 67/278، 07/1 درصد و 38/4 درصد) دارد و فقط از نظر آهک با تیمار بادامکاری تفاوت معنیداری در سطح 5 درصد دارد. میانگین فسفر(mg/kg 26/6) و ماده آلی (84/0 درصد) تیمار بادامکاری تفاوت معنیداری با منطقه شاهد ( بهترتیب mg/kg 82/1، 32/0 درصد ، 66 درصد و 4/16 درصد) داشته اما با منطقه کاجکاری و سماقکاری تفاوت معنیداری ندارد. خاک عمق 0 تا 30 سانتیمتری منطقه سماقکاری بیشترین تفاوت را از نظر پارامترهای شیمیایی مورد مطالعه با منطقه شاهد داشت. متوسط مقدار ازت، پتاسیم، فسفر، ماده آلی و سیلت در عمق 30 تا 60 سانتیمتری خاک تفاوت معنیداری در سطح 5 درصد بین منطقه بادامکاری و سماقکاری نسبت به شاهد نشان داد. مقدار pH و EC خاک در هیچ یک از تیمارها و اعماق مورد مطالعه تفاوت معنیداری با خاک منطقه شاهد در سطح 5 درصد نشان ندادند.
نتیجه‌گیری
نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد کشت گونههای درختی مختلف در حوزه آبخیز کاخک باعث تغییر در برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شده است. گونههای سماق و بادام، بیشتر از گونه کاج، با افزایش مواد معدنی حاصلخیزی خاک زیر اشکوب خود را فراهم مینمایند، بدون آنکه باعث افزایش معنیدار شاخصهای غیرمفیدی مانند شوری گردند. از آنجا که سماق در اراضی شیبدار قابلیت استقرار و رشد و نمو بهتری دارد لذا میتواند بعنوان یک گونه مناسب برای اصلاح و احیا مراتع کوهستانی تخریب شده شهرستان گناباد بکار رود.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
