دوره 17، شماره 2 - ( 6-1402 )
جلد 17 شماره 2 صفحات 333-312 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Motamedi J. Suitability Assessment of Mountain Rangelands in the Marghevar Region of Urmia for Dual-Purpose Grazing and Medicinal Plant Exploitation. مرتع 2023; 17 (2) :312-333
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1234-fa.html
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1234-fa.html
معتمدی جواد. قابلیت مراتع کوهستانی منطقه مرگور ارومیه جهت استفاده دومنظوره چرای دام و بهرهبرداری از گیاهان دارویی. مرتع. 1402; 17 (2) :312-333
بخش تحقیقات مرتع، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران
چکیده: (581 مشاهده)
سابقه و هدف: استفاده چندمنظوره از مراتع، یکی از چالش‌‌های پیش روی بهره‌‌برداران است که بر اساس آن، می‌‌توان فشار چرا در مراتع را کاهش و گام مهمی، جهت افزایش رفاه و توانمند‌‌سازی مرتعداران و حفظ اکوسیستم‌‌های مرتعی، برداشت. پژوهش نیز با همین هدف، در مراتع کوهستانی منطقه مرگور ارومیه، انجام شد.
مواد و روش‌‌ها: برای این منظور، طی فصل رویش سال‌‌های 99- 1398، از پوشش گیاهی هر یک از تیپ‌‌های گیاهی، در داخل 60 پلات دو متر مربعی که با فاصله 10 متر از همدیگر، در امتداد شش ترانسکت 100 متری مستقر شدند، آماربرداری شد. درصد پوشش تاجی، تراکم گونه‌‌ها، مقدار تولید علوفه گونه‌‌های مورد چرای دام و اندام مورد استفاده هر یک از گیاهان دارویی، به‌‌عنوان شاخص‌‌های اکولوژیکی، اندازه‌‌گیری شد. رانت اقتصادی و ارزش مورد انتظار هر هکتار از تیپ‌‌های گیاهی از محل بهرهبرداری گیاهان دارویی و علوفه، نیز به‌‌عنوان شاخص‌‌های اقتصادی، لحاظ شد. مطلوبیت بازارپسندی و تمایل به برداشت گیاهان دارویی نیز تحت عنوان شاخص‌‌های اجتماعی، از مطالعات پرسش‌‌نامه‌‌ای انجام شده، مستخرج گردید. خصوصیات فیزیکی تیپ‌‌های گیاهی و اطلاعات مرتبط با فرسایش خاک نیز از مطالعات قبلی، استخراج گردید. در گام بعد، بر اساس دستورالعمل‌‌های پیشنهادی (MSSG) و (MSMP) و بر مبنای مجموع امتیازات هر یک از شاخص‌‌ها؛ درجه شایستگی تیپ‌‌های گیاهی، جهت استفاده‌‌های چرای دام (گوسفند) و بهرهبرداری از گیاهان دارویی، به طبقات S1، S2، S3 و N مشخص شد. در آخر، با مقایسه طبقه شایستگی تیپ‌‌های گیاهی برای چرای دام و طبقه شایستگی آنها برای بهرهبرداری از گیاهان دارویی، در خصوص اولویت استفاده دومنظوره از مراتع، تصمیم گرفته شد.
نتایج: نتایج نشان داد که درصد پوشش تاجی گیاهان دارویی در ترکیب گیاهی هر یک تیپ‌‌های گیاهی سامان عرفی مورد پژوهش، از 5 تا 40 درصد، متغیر است. به‌‌عبارتی، سهم گیاهان دارویی در ترکیب گیاهی رویشگاه، 20 تا 62 درصد است. ترکیب مشترک گیاهان دارویی و گونه‌‌های مورد چرای دام نیز از 3 تا 30 درصد، متغیر است. مقدار تولید علوفه گونه‌‌های مورد چرای دام در هر یک از تیپ‌‌های گیاهی، از 65 تا 850 کیلوگرم در هکتار، متغیر است. مقدار تولید گونه‌‌های دارویی نیز از 4 تا 159 کیلوگرم در هکتار، طی یک فصل رویش، برآورد شد. نتایج حاصل از تعیین شایستگی تیپ‌‌های گیاهی از نظر استفاده دومنظوره چرای دام توام با بهرهبرداری از گیاهان دارویی، نشان داد که 77 درصد مساحت مراتع منطقه، دارای شایستگی مطلوب، 7/10 درصد دارای شایستگی متوسط و 0/9 درصد نیز دارای شایستگی کم هستند. 3/3 درصد نیز از نظر مجموع شاخص‌‌های اکولوژیکی، محیطی و اقتصادی و اجتماعی، غیرشایسته هستند. در صورتی که شایستگی تمامی تیپ‌‌های گیاهی، از نظر چرای دام (گوسفند)، خوب است. در این ارتباط، سهم گیاهان دارویی در ترکیب گیاهی تیپ‌‌های گیاهی و شایستگی تولید گیاهان دارویی، از عوامل محدودکننده شایستگی تیپ‌‌های گیاهی، برای بهرهبرداری از گیاهان دارویی هستند.
نتیجه‌‌گیری: تمامی تیپ‌‌های گیاهی، شایسته برای بهرهبرداری از گیاهان دارویی هستند. لذا با رویکرد حفظ ذخایر ژنتیکی، بهرهبرداری از گیاهان دارویی در تمامی رویشگاه‌‌های مرتعی، توصیه نمی‌‌شود. این موضوع، باید در سیاستگذاری توجه به گیاهان دارویی، مد نظر قرار گیرد و در طرح‌های مرتعداری چندمنظوره (تلفیقی) بر آن تاکید شود.
مواد و روش‌‌ها: برای این منظور، طی فصل رویش سال‌‌های 99- 1398، از پوشش گیاهی هر یک از تیپ‌‌های گیاهی، در داخل 60 پلات دو متر مربعی که با فاصله 10 متر از همدیگر، در امتداد شش ترانسکت 100 متری مستقر شدند، آماربرداری شد. درصد پوشش تاجی، تراکم گونه‌‌ها، مقدار تولید علوفه گونه‌‌های مورد چرای دام و اندام مورد استفاده هر یک از گیاهان دارویی، به‌‌عنوان شاخص‌‌های اکولوژیکی، اندازه‌‌گیری شد. رانت اقتصادی و ارزش مورد انتظار هر هکتار از تیپ‌‌های گیاهی از محل بهرهبرداری گیاهان دارویی و علوفه، نیز به‌‌عنوان شاخص‌‌های اقتصادی، لحاظ شد. مطلوبیت بازارپسندی و تمایل به برداشت گیاهان دارویی نیز تحت عنوان شاخص‌‌های اجتماعی، از مطالعات پرسش‌‌نامه‌‌ای انجام شده، مستخرج گردید. خصوصیات فیزیکی تیپ‌‌های گیاهی و اطلاعات مرتبط با فرسایش خاک نیز از مطالعات قبلی، استخراج گردید. در گام بعد، بر اساس دستورالعمل‌‌های پیشنهادی (MSSG) و (MSMP) و بر مبنای مجموع امتیازات هر یک از شاخص‌‌ها؛ درجه شایستگی تیپ‌‌های گیاهی، جهت استفاده‌‌های چرای دام (گوسفند) و بهرهبرداری از گیاهان دارویی، به طبقات S1، S2، S3 و N مشخص شد. در آخر، با مقایسه طبقه شایستگی تیپ‌‌های گیاهی برای چرای دام و طبقه شایستگی آنها برای بهرهبرداری از گیاهان دارویی، در خصوص اولویت استفاده دومنظوره از مراتع، تصمیم گرفته شد.
نتایج: نتایج نشان داد که درصد پوشش تاجی گیاهان دارویی در ترکیب گیاهی هر یک تیپ‌‌های گیاهی سامان عرفی مورد پژوهش، از 5 تا 40 درصد، متغیر است. به‌‌عبارتی، سهم گیاهان دارویی در ترکیب گیاهی رویشگاه، 20 تا 62 درصد است. ترکیب مشترک گیاهان دارویی و گونه‌‌های مورد چرای دام نیز از 3 تا 30 درصد، متغیر است. مقدار تولید علوفه گونه‌‌های مورد چرای دام در هر یک از تیپ‌‌های گیاهی، از 65 تا 850 کیلوگرم در هکتار، متغیر است. مقدار تولید گونه‌‌های دارویی نیز از 4 تا 159 کیلوگرم در هکتار، طی یک فصل رویش، برآورد شد. نتایج حاصل از تعیین شایستگی تیپ‌‌های گیاهی از نظر استفاده دومنظوره چرای دام توام با بهرهبرداری از گیاهان دارویی، نشان داد که 77 درصد مساحت مراتع منطقه، دارای شایستگی مطلوب، 7/10 درصد دارای شایستگی متوسط و 0/9 درصد نیز دارای شایستگی کم هستند. 3/3 درصد نیز از نظر مجموع شاخص‌‌های اکولوژیکی، محیطی و اقتصادی و اجتماعی، غیرشایسته هستند. در صورتی که شایستگی تمامی تیپ‌‌های گیاهی، از نظر چرای دام (گوسفند)، خوب است. در این ارتباط، سهم گیاهان دارویی در ترکیب گیاهی تیپ‌‌های گیاهی و شایستگی تولید گیاهان دارویی، از عوامل محدودکننده شایستگی تیپ‌‌های گیاهی، برای بهرهبرداری از گیاهان دارویی هستند.
نتیجه‌‌گیری: تمامی تیپ‌‌های گیاهی، شایسته برای بهرهبرداری از گیاهان دارویی هستند. لذا با رویکرد حفظ ذخایر ژنتیکی، بهرهبرداری از گیاهان دارویی در تمامی رویشگاه‌‌های مرتعی، توصیه نمی‌‌شود. این موضوع، باید در سیاستگذاری توجه به گیاهان دارویی، مد نظر قرار گیرد و در طرح‌های مرتعداری چندمنظوره (تلفیقی) بر آن تاکید شود.
واژه‌های کلیدی: استفاده چندمنظوره، شاخص‌‌های اکولوژیکی، محیطی، اقتصادی و اجتماعی، گیاهان دارویی، چرای دام.
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
