مــــرتــــع

سابقه و هدف: شدت چرای دام از هر نوع که باشد با تغییر در فراوانی گونه­های کلید و ضروری که ضامن بقا پایداری و کارکرد اکوسیستم­های مرتعی هستند، مراتع را تحت­تأثیر قرار می­دهد. با توجه به اهمیت این موضوع تحقیق حاضر در مراتع حوزه آبخیز سیاه بیشه استان مازندران به‌منظور بررسی تغییرات پوشش گیاهی و برخی عوامل محیطی در شدت­های چرایی مختلف دام انجام گرفته است.

مواد و روش­ها: تحقیق حاضر در سه مرتع (مراتع دونا، خاکک و گزنک) در بخشی از حوزه آبخیز سیاه بیشه در جاده کندوان در منتهی الیه جنوب شرقی استان مازندران انجام شد. به منظور بررسی شدت چرا، سه سایت با شدت چرای زیاد و چرای کم بر حسب فاصله از دامداری و منابع چرا (آبشخور) انتخاب شد. بدین منظور، 3 ترانسکت 100 متری به­طور تصادفی در هر فاصله از منبع چرای دام و 5 پلات با فواصل 20 متری در طول هر ترانسکت استقرار یافت. اندازه پلات­های نمونه­برداری با توجه به نوع و پراکنش گونه­های گیاهی منطقه یک در یک مترمربعی انتخاب شدند. در طول هر ترانسکت سه نمونه خاک از عمق 0 تا 30 سانتی­متری برداشت شد. داده­های اقلیم نیز با استفاده از اطلاعات هواشناسی ایستگاه­های سینوپتیک استان مازندران جمع­آوری گردید. رج­بندی جوامع گیاهی با توجه به عوامل محیطی به روش آنالیز تطبیقی متعارفی (CCA و DCA) با استفاده از نرم­افزار CANOCO صورت گرفت.

نتایج: نتایج روابط بین فاکتور­های محیطی و پوشش گیاهی منطقه نشان داد که تحت شدت چرای سبک، بارندگی و درصد رس، ارتفاع از سطح دریا و در منطقه شدت چرای سنگین، اسیدیته، نیتروژن و ماده آلی خاک اثر معنی­داری بر روی پراکنش گونه­ها داشتند. نتایج حاصل از آنالیز CCA بیانگر این مطلب است که بارندگی و ارتفاع از سطح دریا و درصد رس از بافت خاک مهم‌ترین عوامل در شدت چرای سبک  در محورهای اول و دوم با مقادیر ویژه 40/0 و همبستگی 97/0 با متغیر­ها و گونه­ها، 2/12 درصد از تغییرات پوشش گیاهی را توجیه ­کردند. در شدت چرای سنگین نیتروژن و میزان اسدیته خاک و ماده آلی موثرترین عوامل محیطی شناخته شدند. محورهای اول و دوم با مقادیر ویژه 46/0 و همبستگی 92/0  با متغیرها و گونه­ها، 1/20 درصد از تغییرات پوشش گیاهی را توجیه ­کردند.

نتیجه­گیری: نتایج حاصل از این مطالعه، مبین اثرات عوامل محیطی بر کنترل و پراکنش گونه­های گیاهی همزمان با شدت چرا است که نیاز به توجه بیشتر به اثرات نامطلوب شدت چرای دام بر مدیریت پایدار مراتع منطقه را می­طلبد. بنابراین، می‌توان از نتایج این مطالعه برای بهبود و احیای پوشش گیاهی مناطق استفاده نمود. از این رو، انتخاب گونه‌های گیاهی با ویژگی‌های مناسب برای خاک موجود در هر منطقه با شرایط اقلیمی و توپوگرافی خاص، می‌تواند به بهبود و افزایش تنوع زیستی کمک کند. این اقدامات می‌تواند منجر به حفظ منابع طبیعی و ارتقای کیفیت محیط زیست شود. علاوه بر این، اجرای شیوه­های مدیریت چرای مناسب می­تواند به جلوگیری از چرای بی‌رویه و ارتقای اکوسیستم­های سالم کمک کند. با درک تعاملات پیچیده بین گیاهان، حیوانات و محیط زیست، می‌توان در جهت ایجاد یک اکوسیستم متعادل و پایدار تلاش کرد. اولویت‌بندی تلاش‌های حفاظتی و تلاش برای پایداری بلندمدت در مراتع بسیار مهم است.