مــــرتــــع

سابقه و هدف: چرای دام به عنوان یکی از اصلی‌ترین کاربری‌‌های مراتع در ایران و جهان، ویژگی‌های خاک را که یکی از پراهمیت‌ترین اجزاء تشکیل دهنده‌ی اکوسیستم‌های مرتعی است، از طریق ساز و کارهای مختلف دچار تغییر می‌کند. همچنین خاک یکی از اجزا مهم در اکوسیستم مرتع و نقش مهم آن در اصلاح و احیای مرتع دارای اهمیت بسیار است که در صورت تخریب هزینه‌ و زمان زیادی برای بهبود آن مورد نیاز است. با توجه به تاثیرات گسترده دام بر خاک مدیریت چرای دام به عنوان یکی از فاکتورهای مهم و حساس در کیفیت علوفه و سلامت مرتع یکی از چالش‌های مدیریت مراتع در کشور ایران است که با ازدیاد دام بیش از ظرفیت مراتع مواجه است.

مواد و روش­ها: در تحقیق حاضر تاثیر چرای دام در شدت‌های مختلف چرایی در مراتع اطراف روستای بان رحمان در شهرستان مهران واقع در استان ایلام مورد بررسی قرار گرفت که در آن یک گرادیان چرایی به طول 4-3 کیلومتر با شش سایت با شدت‌های چرایی متفاوت که با افزایش فاصله از روستا از شدت چرای دام کاسته می‌گردد و تاکید بر فاصله از روستا به عنوان کانون بحران که دارای بیشترین شدت چرای دام است، دارد.  در درون شش سایت با شدت‌های چرایی مختلف، تعداد 5 پلات 10*10  متر به شکل تصادفی قرار گرفت و نمونه‌های خاک برداشت شده از درون هر یک از این پلات‌ها، به‌صورت میانگینی از سه کوادرات 1*1 متر از عمق 10-0 سانتی‌متری سطح خاک به منظور اندازه‌گیری فاکتورهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی برداشت شد. پس از انتقال نمونه‌های خاک برداشت شده به آزمایشگاه خاک‌شناسی فاکتورهای مورد نظر دراین پژوهش شامل اسیدیته، هدایت الکتریکی، نیتروژن، فسفر، آهک، پتاسیم، فعالیت‌های میکروبی خاک و رطوبت خاک و درصد ذرات تشکیل دهنده خاک، مورد بررسی قرار گرفت.

نتایج: نتایج نشان داد که فاکتورهای بیولوژیکی و شیمیایی مثل اسیدیته، هدایت الکتریکی،کربن و ماده آلی و همچنین رطوبت و فعالیت‌های میکروبی خاک در شدت‌های چرایی مختلف از خود اختلاف معنی‌دار نشان دادند در حالی که فاکتورهای پتاسیم خاک و نسبت کربن به نیتروژن خاک دارای اختلاف معنی‌دار نبودند. همچنین نتایج نشان داد که با افزایش شدت چرا در طول گرادیان چرایی فاکتورهایی از خاک مانند هدایت الکتریکی، میزان کربن آلی خاک، ماده آلی خاک، نیتروژن، رطوبت خاک و تنفس موجودات میکروبی خاک روند کاهشی را به دنبال داشته است. اما فاکتورهایی مانند آهک و  فسفر و اسیدیته خاک با افزایش شدت چرا، افزایش پیدا کردند. همچنین در شدت‌های چرای بالاتر درصد رس خاک افزایش پیدا کرد اما میزان سیلت و شن اختلاف معنی‌داری را از خود نشان ندادند.

نتیجه­گیری: نتایج کلی این پژوهش بیانگر این بود که احتمالا چرای دام به شکل مستقیم و غیر مستقیم از طریق عواملی مثل لگدکوبی، افزودن فضولات و حذف گیاهان بر ویژگی‌های مختلف خاک اثرگذار است. با افزایش شدت چرا و حذف بیشتر گیاهان و افزایش فشار بر گیاهان و خاک میزان فعالیت موجودات میکروب خاک کاهش می‌یابد که این امر می تواند متاثر از کاهش میزان کربن آلی در این شدت‌های چرایی باشد. بهترین شدت چرا در این منطقه شدت چرای متوسط است که در آن علیرغم اینکه بیشترین میزان بهره‌برداری از منابع موجود اتفاق می افتد، کمترین آسیب‌ها به خاک مرتع وارد می‌گردد. درچرای سبک منابع به هدر می رود و در چرای سنگین خاک و پوشش گیاهی آسیب می­بیند.