مــــرتــــع

سابقه و هدف: وجود گیاهانی نظیر گون در مراتع و به­ویژه ارتفاعات، می­تواند نقش مهمی در حفاظت از تنوع زیستی گیاهان مرتعی بر عهده داشته باشد و با توجه به جایگاه مراتع در اقتصاد کشور و حفاظت آب و خاک، مطالعه اثر عوامل اکولوژیکی بر تغییرات مراتع از اهمیت زیادی برخوردار است. در همین راستا، هدف از پژوهش حاضر، بررسی اثر فعالیت جوندگان کوچک بر کاهش گونه گون (Astragalus sempervirens) است.
مواد و روش­ها: بدین­منظور مطالعه­ای در سال 1402، در مرتع ییلاقی سنگرج سوادکوه انجام شد. با توجه به حضور گونه گون به­عنوان تیپ غالب پوشش گیاهی در امتداد سه دامنه شمال، شرق و غرب منطقه، بررسی حاضر در سه دامنه نامبرده انجام شد. ابتدا منطقه مورد نظر پیمایش شد. سپس در امتداد تغییرات مشهود و دامنه­های مورد نظر به روش سیستماتیک - تصادفی تحت ترانسکت به طول 100 متر و پلات گذاری با ابعاد 2×2 مترمربع قرار گرفت و تعداد پایه­های گون و تعداد حفره­های ایجاد شده ناشی از حضور جوندگان در پای گون­ها ثبت گردید. نمونه های خاک نیز از عمق 50-0 سانتی متری با سه تکرار در دامنه­های نامبرده برداشت و به آزمایشگاه منتقل شدند. فعالیت جوندگان نیز در پای بوته های در حال خشک شدن ثبت شد و نوع جونده موجود در منطقه تشخیص داده شد. داده­های به­دست آمده توسط نرم افزار  SPSS_ver.22 مورد ارزیابی قرار گرفت.
نتایج: نتایج نشان داد نوع جونده موجود در منطقه وُل برفی با نام علمی Chionomys nivalis بوده است و دامنه اثر معنی­داری بر تعداد پایه­های گون، حفره­های ایجاد شده و شاخص­های خاک داشته است. مقایسه میانگین تعداد پایه­های گون و حفره ها در دامنه­های مورد بررسی بیانگر آن بود که تعداد پایه های گون (4533) و حفره­ها (3067) در دامنه شمال منطقه به طور معنی­داری بیشتر بوده است. بافت خاک منطقه نیز در دامنه­های شمال و شرق از نوع شنی _  لومی و در دامنه غرب از نوع لومی _ شنی بوده و از نظر عناصر پرمصرف خاک و ماده­آلی میان دامنه­ها اختلاف معنی­داری وجود داشت. به­طوریکه مقدار عناصر نیتروژن (25/0 درصد)، فسفر (21/12 میلی­گرم/گرم)، پتاسیم (43/760 میلی­گرم/گرم) و ماده آلی (84/6 درصد) در دامنه شمال به طور معنی­داری بیشتر بوده است. نتایج ضریب همبستگی میان تعداد پایه­های گون و حفره­های ایجاد شده با دامنه و شاخص های خاک نیز نشان داد، تعداد پایه­های گون با پارامترهای دامنه، تعداد حفره، رس، فسفر و پتاسم خاک همبستگی مثبت و معنی­داری در سطح یک درصد دارد. همچنین عناصر غذایی پرمصرف خاک شامل نیتروژن، فسفر و پتاسیم همبستگی مثبت و معنی­داری در سطح یک درصد با دامنه نمونه­برداری از خود نشان دادند.
نتیجه‌گیری:  نتایج نشان داد افزایش مقدار عناصر پرمصرف خاک و ماده آلی در دامنه شمالی افزایش تعداد پایه­های گون را در پی داشته است. از طرفی گون­ها به دلیل همزیستی با باکتری ریزوبیوم موجب غنی‌تر شدن خاک می­گردند که به تبع آن، هجوم جوندگان و استفاده آنها از ریشه گون­ها افزایش یافته و به مراتب موجب خشک شدن تدریجی و تخریب گون­ها گردیده است و این امر شرایط را برای استقرار گونه­های مهاجم فراهم می­سازد. لذا لازم است جهت مدیریت اکوسیستم­های مرتعی تأثیرات منفی فعالیت‌های جوندگان در اطراف ریشه‌های گون مورد توجه قرار گیرد.