مــــرتــــع

سابقه و هدف: بسیاری از مراتع کشور بر اثر بهره­برداری نادرست و یا فشارهای محیطی در حال تخریب هستند و بازگشت کارایی این اکوسیستم­ها مستلزم انجام عملیات مدیریتی و اصلاحی است. در شرایطی که تخریب مرتع شدید باشد، عملیات احیایی مصنوعی که شامل وارد کردن گیاهان به منطقه از طریق بذرپاشی است روش موثری در بهبود وضعیت مرتع به شمار می­رود. ورود بذر به مرتع و استقرار آن به صورت مرسوم به‌دلیل شرایط سخت محیطی مراتع همیشه با موفقیت همراه نیست. یکی از روش­های محافظت از بذر عمل پوشش­دار کردن بذر است که در آن مواد پوشش­دهنده سطح خارجی بذر را در بر می­گیرند، تا اثرات منفی محیطی را به حداقل رسانده و توان استقرار گیاه را افزایش دهند. عملیات پوشش­دار کردن بذر یا گلوله بذر برای جلوگیری از به خطر افتادن بذور در مقابل خشکی محیط و جمع­آوری توسط جانوران انجام می­گیرد. انجام  تحقیق حاضر، برای بررسی و اندازه­گیری رشد و موفقیت جوانه­زنی گیاهان یونجه و اسپرس با استفاده از روش گلوله بذر  به‌منظور به کارگیری این روش در سطح گسترده جهت اصلاح و احیای مراتع است.

مواد و روش­ها: در این تحقیق گلوله برای بذر دو گونه Medicago scutellata و Onobrychis viciifolia تحت تیمار افزودن کود ورمی‌کمپوست به رس اقدام به تهیه گردید. ضمن اینکه گلوله­های بذر بدون کود نیز صرفاً با استفاده از رس تهیه شد. تعداد 15 گلوله بذر از هر ترکیب تیماری موجود شامل تیمار گلوله بذر یونجه با دو نوع گلوله حاوی کود و فاقد کود و تیمار گلوله بذر اسپرس با دو نوع گلوله حاوی کود و فاقد کود تهیه شد. سپس گلوله­ها بر حسب تیمار مورد نظر در کرت مخصوص خود واقع در سایت تحقیقاتی دانشگاه ارومیه، در اواخر اردیبهشت ماه کاشت شدند و در مواقع لازم آبیاری صورت گرفت تعداد گلوله رشدیافته و نیز تعداد بذر رشدیافته در هر گلوله از ابتدای شروع رشد به طور مستمر ثبت شد. بعد از رسیدن به حداکثر رشد، ارتفاع گیاهچه و نیز طول و عرض برگ­ها اندازه­گیری شد و تمامی داده­ها از طریق روش آماری تجزیه واریانس دو طرفه تحت دو فاکتور نوع بذر و کود تحلیل شد و مقایسه میانگین­ها توسط آزمون توکی صورت گرفت.  

نتایج: نتایج حاکی از آن است که در تمامی تیمارها رشد مورفولوژیکی اسپرس نسبت به رشد یونجه بیشتر بوده و عملکرد اسپرس از لحاظ تعداد گلوله بذر رشدیافته (33/12 گلوله)، تعداد بذر رشد یافته در گلوله (87/1 بذر در هر گلوله)، ارتفاع گیاه (42/10 سانتی­متر) نسبت به گونه یونجه به‌ترتیب با میزان 16/3 گلوله، 4/0 بذر در هر گلوله و 98/3 سانتی­متر موفقیت­آمیزتر بوده است. این موفقیت می­تواند ناشی از ویژگی­های خاص ذاتی اسپرس در هنگام رشد باشد. همچنین گلوله­های دارای کود ورمی­کمپوست از لحاظ رشد طول و عرض برگ با مقادیر 69/0 و 38/0 سانتی­متر نسبت به گلوله­های بذر بدون کود 04/1 و  58/0 سانتی­متر میزان کمتری داشتند.

نتیجه­گیری: نتایج حاکی از این است که کود ورمی‌کمپوست به‌دلیل غلظت بالای عناصر غذایی در صورت افزودن به گلوله بذر علی الخصوص در ابتدای شروع رشد، باعث مهار جوانه­زنی بذر و کاهش رشد رویشی گیاه خواهد شد. با این­حال به نظر می­رسد افزودن مقادیر خیلی کم یک ماده غذایی یا یک ماده غذایی بی­خطر به رس گلوله بذر نتایج بهتری را ارائه خواهد داد. با توجه به پتانسیل بالای بذر اسپرس نسبت به بذر یونجه از لحاظ ویژگی­های رشدی مورد مطالعه، پیشنهاد می­شود این گونه در طرح­های احیای مرتع از طریق تهیه گلوله بذر استفاده گردد.