دوره 18، شماره 1 - ( 5-1403 )
جلد 18 شماره 1 صفحات 118-102 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Khalifezadeh R, Bayat M, Khodagholi M, Souri M. Classification of Summer Rangelands under Customary Law in Lar Based on Range Management Methods. مرتع 2024; 18 (1) :102-118
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1230-fa.html
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1230-fa.html
معتمدی جواد، خلیفه زاده رستم، بیات مینا، خداقلی مرتضی، سوری مهشید. طبقه‌‌بندی مراتع ییلاقی سامان عرفی لار از لحاظ روشهای مرتعداری. مرتع. 1403; 18 (1) :102-118
بخش تحقیقات مرتع، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران
چکیده: (203 مشاهده)
سابقه و هدف: انتخاب روشهای مرتعداری، یک گام مفید و موثر برای مدیریت رویشگاه‌‌های مرتعی است. با توجه به روشهای مرتعداری، این امکان وجود دارد که بتوان طبقه وضعیت مراتع را بدون هر گونه دستکاری در پوشش گیاهی و خاک و عملیات پرهزینه اصلاح مرتع، ارتقاء داد. از همین‌‌رو، سئوال مطرح است که چه مکان‌‌هایی از رویشگاه‌‌های مرتعی با چه نوع ویژگی‌‌های اکولوژیکی و محیطی، مناسب غنی‌‌سازی هستند. پاسخ به سئوال مطرح، نیازمند طبقه‌‌بندی مراتع از لحاظ روشهای مرتعداری است. در پژوهش حاضر، بر مبنای رویکرد متخصصان علوم مرتع (در این رویکرد، بیشتر بر مدیریت چرا تاکید می‌‌شود و بر عملیاتی که به دگرگونی عمده‌‌‌ای در پوشش گیاهی بینجامد، تاکید نمی‌‌شود) و مطابق با طبقه وضعیت مرتع، رویشگاه‌‌های مرتعی سامان عرفی لار (که متعلق به سازمان اتکا است)، از لحاظ روشهای مرتعداری، طبقه‌‌بندی گردید و مکان‌‌های مناسب، برای غنی‌‌سازی پوشش گیاهی، مشخص شد.
مواد و روش‌‌ها: برای این منظور، ابتدا نقشه تیپ‌‌های گیاهی، بر اساس نمودظاهری، تهیه شد. سپس، با اندازه‌‌گیری شاخصه‌‌های پوشش گیاهی، طبقه وضعیت مرتع هر یک از تیپ‌‌های گیاهی بر اساس فاصله آنها از کلیماکس، توسط روش چهارفاکتوری، مشخص گردید. بر اساس امتیازدهی به خصوصیات خاک و پوشش گیاهی، گرایش هر یک از تیپ‌‌های گیاهی نیز در وضعیت‌‌های مختلف، تعیین گردید. در گام بعد، با توجه به وضعیت و گرایش تیپ‌‌های گیاهی و مطابق با دستورالعمل پیشنهادی (GCRMM) که منطبق با اصول مرتعداری است، روش مرتعداری و نوع سیستم چرایی یا در صورت لزوم عملیات اصلاحی، برای هر یک از تیپ‌‌های گیاهی، پیشنهاد شد که بر مبنای آن، نقشه برنامه‌‌ریزی و مدیریت مراتع منطقه، تهیه گردید.
نتایج: مطابق با بررسی‌‌ها، وضعیت هیچ یک از تیپ‌‌های گیاهی، ضعیف و خیلی‌‌ضعیف تشخیص داده نشد. از این‌‌رو، مطابق با دستورالعمل پیشنهادی، برای رویشگاه‌‌های مرتبط با تیپ‌‌های گیاهی سامان عرفی لار، انجام عملیات غنی‌‌سازی پوشش گیاهی (عملیات اصلاح مرتع)، توصیه نگردید. بیشترین امتیاز کسب‌‌شده از عامل‌‌‌های تعیین وضعت مرتع، مرتبط با تیپ‌‌های گیاهی Perennial grasses و Perennial grasses- Perennial forbs، با 45 و 49 امتیاز است و کمترین مقدار نیز مرتبط با تیپ گیاهی Ferula ovina- Onobrychis cornuta با امتیاز 4/31 است. سایر تیپ‌‌های گیاهی شامل Onobrychis cornuta- Bromus tomentellus- Thymus kotschyanus، Onobrychis cornuta- Agropyron trichophorum، Ferula ovina- Onobrychis cornuta- Thymus kotschyanus و Astragalus aureus-Thymus kotschyanus- Agropyron trichophorum نسبت به پتانسیل منطقه، دارای وضعیت متوسط هستند. متناسب با شرایط محیطی و طبقه وضعیت مرتع، برای تمامی تیپ‌‌های گیاهی، روش مرتعداری تعادلی یا مرتعداری طبیعی، توصیه شد. در 27 درصد از مراتع منطقه، می‌‌توان روش مرتعداری تعادلی و در 73 درصد، روش مرتعداری طبیعی، پیشنهاد نمود. با توجه به شرایط محیطی و طبقه وضعیت مرتع، عملیات اصلاح مرتع یا مرتعداری مصنوعی نیز برای مراتع منطقه، پیشنهاد نمی‌‌شود. بر مبنای بررسی‌‌ها، برای 27 درصد از مراتع منطقه، سیستم چرای تناوبی و برای 29 درصد، سیستم چرای تاخیری، پیشنهاد شد. مساحت پیشنهادی برای دیگر سیستم‌‌های چرایی شامل؛ سیستم چرای تناوبی- تاخیری و تناوبی- استراحتی با یک سال استراحت، برابر؛ 24 و 20 درصد است.
نتیجه‌‌گیری: در شرایطی که مرتع دارای وضعیت عالی، خوب و متوسط باشد؛ امکان ارتقاء و ظرفیت‌سازی بیشتر پوشش گیاهی، با روشهای مدیریتی، به سادگی میسر است و برای افزایش عملکرد دام‌‌های چراکننده در مرتع، ضمن ارتقاء طبقه وضعیت مرتع و یا حفظ وضعیت موجود؛ توصیه به طراحی و اجرای سیستم‌‌های چرایی است و نیاز به دستکاری پوشش گیاهی نیست. در حال حاضر که مهمترین سیاست اجرایی دستگاه متولی مراتع، تهیه و اجرای طرحهای مرتعداری است؛ حفظ، احیاء، توسعه و بهره‌‌برداری از مراتع نیز در چنین شرایطی، منوط به شناخت وضعیت مرتع و انتخاب یکی از روشهای مرتعداری (تعادلی، طبیعی و مصنوعی) بر اساس وضعیت مرتع و اجرای آن در قالب طرح مرتعداری است. بر همین اساس، به هنگام تهیه طرحهای مرتعداری جدید یا به روز رسانی طرحهای مرتعداری قبلی، باید انتخاب روشهای مرتعداری، در دستور کار قرار گیرد. در پژوهش حاضر، با لحاظ نمودن رویکرد متخصصان مرتع و انتخاب روشهای مرتعداری؛ برای رویشگاه‌‌های مرتعی سامان عرفی لار، انجام عملیات اصلاح مرتع با هدف غنی‌‌سازی پوشش گیاهی، توصیه نگردید. با این همه، با توجه به رویکردهای مختلف در خصوص اصلاح مراتع (رویکرد متخصصان علوم مرتع، رویکرد اکولوژیست‌‌های گیاهی و رویکرد متخصصان احیای بوم‌‌شناختی)؛ در بعضی از مراتع، هنوز دستکاری پوشش گیاهی، تنها راه عملی افزایش تولید علوفه برای دام و بهبود زیستگاه حیات‌‌وحش است و به‌‌علاوه، هنوز بعضی از مرتعداران، ممکن است این روش را بهترین راه برای افزایش بازده اقتصادی مراتع بدانند.
مواد و روش‌‌ها: برای این منظور، ابتدا نقشه تیپ‌‌های گیاهی، بر اساس نمودظاهری، تهیه شد. سپس، با اندازه‌‌گیری شاخصه‌‌های پوشش گیاهی، طبقه وضعیت مرتع هر یک از تیپ‌‌های گیاهی بر اساس فاصله آنها از کلیماکس، توسط روش چهارفاکتوری، مشخص گردید. بر اساس امتیازدهی به خصوصیات خاک و پوشش گیاهی، گرایش هر یک از تیپ‌‌های گیاهی نیز در وضعیت‌‌های مختلف، تعیین گردید. در گام بعد، با توجه به وضعیت و گرایش تیپ‌‌های گیاهی و مطابق با دستورالعمل پیشنهادی (GCRMM) که منطبق با اصول مرتعداری است، روش مرتعداری و نوع سیستم چرایی یا در صورت لزوم عملیات اصلاحی، برای هر یک از تیپ‌‌های گیاهی، پیشنهاد شد که بر مبنای آن، نقشه برنامه‌‌ریزی و مدیریت مراتع منطقه، تهیه گردید.
نتایج: مطابق با بررسی‌‌ها، وضعیت هیچ یک از تیپ‌‌های گیاهی، ضعیف و خیلی‌‌ضعیف تشخیص داده نشد. از این‌‌رو، مطابق با دستورالعمل پیشنهادی، برای رویشگاه‌‌های مرتبط با تیپ‌‌های گیاهی سامان عرفی لار، انجام عملیات غنی‌‌سازی پوشش گیاهی (عملیات اصلاح مرتع)، توصیه نگردید. بیشترین امتیاز کسب‌‌شده از عامل‌‌‌های تعیین وضعت مرتع، مرتبط با تیپ‌‌های گیاهی Perennial grasses و Perennial grasses- Perennial forbs، با 45 و 49 امتیاز است و کمترین مقدار نیز مرتبط با تیپ گیاهی Ferula ovina- Onobrychis cornuta با امتیاز 4/31 است. سایر تیپ‌‌های گیاهی شامل Onobrychis cornuta- Bromus tomentellus- Thymus kotschyanus، Onobrychis cornuta- Agropyron trichophorum، Ferula ovina- Onobrychis cornuta- Thymus kotschyanus و Astragalus aureus-Thymus kotschyanus- Agropyron trichophorum نسبت به پتانسیل منطقه، دارای وضعیت متوسط هستند. متناسب با شرایط محیطی و طبقه وضعیت مرتع، برای تمامی تیپ‌‌های گیاهی، روش مرتعداری تعادلی یا مرتعداری طبیعی، توصیه شد. در 27 درصد از مراتع منطقه، می‌‌توان روش مرتعداری تعادلی و در 73 درصد، روش مرتعداری طبیعی، پیشنهاد نمود. با توجه به شرایط محیطی و طبقه وضعیت مرتع، عملیات اصلاح مرتع یا مرتعداری مصنوعی نیز برای مراتع منطقه، پیشنهاد نمی‌‌شود. بر مبنای بررسی‌‌ها، برای 27 درصد از مراتع منطقه، سیستم چرای تناوبی و برای 29 درصد، سیستم چرای تاخیری، پیشنهاد شد. مساحت پیشنهادی برای دیگر سیستم‌‌های چرایی شامل؛ سیستم چرای تناوبی- تاخیری و تناوبی- استراحتی با یک سال استراحت، برابر؛ 24 و 20 درصد است.
نتیجه‌‌گیری: در شرایطی که مرتع دارای وضعیت عالی، خوب و متوسط باشد؛ امکان ارتقاء و ظرفیت‌سازی بیشتر پوشش گیاهی، با روشهای مدیریتی، به سادگی میسر است و برای افزایش عملکرد دام‌‌های چراکننده در مرتع، ضمن ارتقاء طبقه وضعیت مرتع و یا حفظ وضعیت موجود؛ توصیه به طراحی و اجرای سیستم‌‌های چرایی است و نیاز به دستکاری پوشش گیاهی نیست. در حال حاضر که مهمترین سیاست اجرایی دستگاه متولی مراتع، تهیه و اجرای طرحهای مرتعداری است؛ حفظ، احیاء، توسعه و بهره‌‌برداری از مراتع نیز در چنین شرایطی، منوط به شناخت وضعیت مرتع و انتخاب یکی از روشهای مرتعداری (تعادلی، طبیعی و مصنوعی) بر اساس وضعیت مرتع و اجرای آن در قالب طرح مرتعداری است. بر همین اساس، به هنگام تهیه طرحهای مرتعداری جدید یا به روز رسانی طرحهای مرتعداری قبلی، باید انتخاب روشهای مرتعداری، در دستور کار قرار گیرد. در پژوهش حاضر، با لحاظ نمودن رویکرد متخصصان مرتع و انتخاب روشهای مرتعداری؛ برای رویشگاه‌‌های مرتعی سامان عرفی لار، انجام عملیات اصلاح مرتع با هدف غنی‌‌سازی پوشش گیاهی، توصیه نگردید. با این همه، با توجه به رویکردهای مختلف در خصوص اصلاح مراتع (رویکرد متخصصان علوم مرتع، رویکرد اکولوژیست‌‌های گیاهی و رویکرد متخصصان احیای بوم‌‌شناختی)؛ در بعضی از مراتع، هنوز دستکاری پوشش گیاهی، تنها راه عملی افزایش تولید علوفه برای دام و بهبود زیستگاه حیات‌‌وحش است و به‌‌علاوه، هنوز بعضی از مرتعداران، ممکن است این روش را بهترین راه برای افزایش بازده اقتصادی مراتع بدانند.
واژه‌های کلیدی: روشهای مرتعداری، سیستم‌‌های چرایی، طرحهای مرتعداری، عملیات اصلاح مرتع، وضعیت مرتع.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
