مــــرتــــع

سابقه و هدف
پوشش گیاهی به‌عنوان اولین و مهم‌ترین تولیدکننده در سطح هر اکوسیستم شناخته می‌شود و دائماً در حال تغییر و تحول است. تغییرات مداوم جز جدایی‌ناپذیر هر اکوسیستم به شمار می‌رود؛ مراتع نیز به‌عنوان اکوسیستم‌های طبیعی از این موضوع مستثنی نیستند. به‌طوری‌که ارزیابی مرتع به مفهوم بررسی مستمر این اراضی با توجه به اهمیت اکولوژیک، کارکردهای اقتصادی و تغییرات دائمی این منابع، امری ضروری است. هدف این پژوهش پایش روند و شدت تغییرات پوشش گیاهی در ارتباط با شاخص‌های اقلیمی است.
مواد و روش
اندازه‌گیری و جمع‌آوری اطلاعات زمینی شامل فاکتورهای گیاهی و اقلیمی است. فاکتورهای گیاهی شامل میزان درصد تاج پوشش گونه‌های گیاهی، درصد لاشبرگ، تراکم گونه‌های گیاهی (در مورد مناطق و گونه‌هایی که قابلیت بررسی وجود دارد)، تولید گونه‌های گیاهی، وضعیت مرتع و گرایش مرتع است و فاکتورهای اقلیمی شامل بارندگی سالانه، بارندگی در فصل رشد، بارندگی پاییز و زمستان، میانگین دمای سالانه و میانگین حداقل و حداکثر دما است. ارزیابی با استفاده از روش مناسب و با تعداد نمونه کافی و پراکنش مناسب نمونه‌ها در جوامع گیاهی مختلف در زمان آمادگی مرتع و با تکرار انجام‌گرفته است. تعداد ترانسکت ها 4 عدد و شکل پلات مربعی و تعداد آن 40 عدد (1 متر* 1 متر) بر روی ترانسکت به فاصله‌ی 3 متری از هم قرارگرفته است. پس از جمع‌آوری داده‌ها در سال‌های مختلف (5 سال آماربرداری) برای مقایسه داده‌های سایت‌های دارای قرق از تجزیه واریانس فاکتوریل و برای سایت‌های فاقد قرق از تجزیه واریانس طرح کاملاً تصادفی و برای هر دو طرح از آزمون GLM[1] در نرم‌افزار Minitab₁₆ استفاده‌شده و برای مقایسه میانگین سال‌ها نیز از آزمون توکی[2] استفاده‌شده است.
نتایج
 نتایج نشان داد میزان درصد تاج پوشش گیاهی سایت قرق در طول دوره آماربرداری از 30 درصد تا 51 درصد و میزان درصد تاج پوشش گیاهی سایت چرا شده از 5/39 درصد تا 56 درصد در سال‌های مختلف متغیر بوده است. میانگین 5 ساله تراکم گونه‌های گیاهی در مرتع قرق برابر 113900 و چرا شده برابر 36/11 پایه در مترمربع است. میزان تولید سایت قرق در طول دوره آماربرداری از 487 تا 1261 و میزان تولید سایت چرا شده از 673 تا 896 کیلوگرم ماده خشک در هکتار در سال‌های مختلف متغیر بوده است. بیشترین میزان تاج پوشش گیاهی (56%) در سایت چرا شده در سال 1398 و کمترین مقدار آن نیز در سایت قرق (30%) در سال 1400 بود. همچنین بیشترین میزان تولید کل در سایت قرق (126 گرم در مترمربع) در سال 1398 و کمترین میزان آن (7/48 گرم در مترمربع) در سایت قرق و در سال 1400 بود. نتایج آزمون همبستگی و رگرسیون نشان داد که پارامتر مؤثر بر تاج پوشش و تولید، بارندگی در فصل رشد  است که به ترتیب دارای ضریب رگرسیونی 053/0 و 32/0 است و این نشان از رابطه مستقیم میزان بارندگی در فصل رشد با میزان تاج پوشش و تولید است.
نتیجه‌گیری
نتایج این پژوهش نشان داد روند تغییرات پوشش گیاهی در منطقه مورد مطالعه بطئی بوده و عوامل اصلی در این خصوص در درجه اول عوامل اقلیمی (بارش و دما) و در درجه دوم مدیریت مرتع (قرق) نقش بارزی را ایفا نموده است. در نهایت می‌توان بیان کرد که بررسی تغییرات کیفی و کمی پوشش گیاهی مراتع در فواصل زمانی معین و آگاهی از روند وضعیت آن‌یکی از موارد مهم جهت برنامه‌ریزی و اعمال مدیریت صحیح بهره‌برداری از مراتع است.