دوره 17، شماره 3 - ( 8-1402 )
جلد 17 شماره 3 صفحات 482-466 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Moameri M, Ghobadi L, Ghorbani A, Abbsi Khalaki M. Evaluation of Social-Ecological Factors Influencing Rangeland Degradation: A Case Study in the Namin region of Ardabil, Iran. مرتع 2023; 17 (3) :466-482
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1215-fa.html
URL: http://rangelandsrm.ir/article-1-1215-fa.html
معمری مهدی، قبادی لیلا، قربانی اردوان، عباسی خالکی معصومه. ارزیابی عوامل اجتماعی-اکولوژیکی موثر بر تخریب مراتع در منطقه نمین اردبیل. مرتع. 1402; 17 (3) :466-482
گروه علوم گیاهی و گیاهان دارویی و عضو پژوهشکده مدیریت آب، دانشکده کشاورزی مشگین‌شهر، دانشگاه محقق اردبیلی
چکیده: (1317 مشاهده)
مقدمه و هدف: عوامل طبیعی و انسانی تأثیر عمیقی بر تخریب مراتع دارند که تأثیرات انسانی مهم‌ترین عامل در افزایش شدت تخریب است. هدف این پژوهش ارزیابی عوامل موثر بر تخریب مراتع منطقه نمین-اردبیل است تا بتوان در گام بعد با شناسایی عوامل موثر و انجام مطالعات بیشتر بر روی آنها، راهکارهای مناسبی در راستای برنامه‌ریزی و کاهش تخریب اکوسیستم‌های مرتعی این منطقه ارائه داد.
مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه، نواحی روستایی (با تاکید بر جوامع روستایی مرتعدار) منطقه نمین استان اردبیل است. جامعه آماری شامل مرتعداران روستایی بودند که سابقه بهرهبرداری از مراتع داشتند. برای انجام این امر، 21 روستا در منطقه مورد مطالعه انتخاب شد. ابزار گردآوری داده، پرسشنامه محقق‌ساخته بود و دادهها از طریق حضور میدانی و مصاحبه در بهار 1400، گردآوری شد. پرسشنامه شامل برخی ویژگی‌های کلی جامعه موردمطالعه و 33 شاخص اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی بود. در گام بعد، پس از انتخاب روستاهای دارای سابقه استفاده از مراتع، باتوجه به تعداد خانوارهای هر روستا، حدود 5 درصد خانوارها (ترجیحا خانواده‌های مرتعدار)، به‌عنوان حجم نمونه در هر روستا مشخص شد. در مرحله بعد، پرسشنامه‌ها از طریق مراجعه حضوری، مشاهده و مصاحبه در روستاهای موردنظر با استفاده از نمونه‌گیری طبقه‌ای تصادفی تکمیل شدند. برای تجزیه و تحلیل دادهها و استخراج خصوصیات کلی جامعه آماری از آمار توصیفی استفاده شد. برای رتبه‌بندی شاخص‌ها، از آزمون ناپارامتریک فریدمن استفاده شد. همچنین، برای تحلیل شاخص‌های موثر بر تخریب مراتع، از تحلیل عاملی اکتشافی (Exploratory Factor Analysis) استفاده شد. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم‌افزار SPSSVer.22 انجام شد.
نتایج: نتایج آزمون فریدمن نشان داد که شاخص‌های «نقش ممیزی مرتع در کاهش تخریب مراتع» با میانگین رتبه 57/23، «تاثیر استفاده از پس‌چر مزارع کشاورزی بر کاهش تخریب مراتع» با میانگین رتبه 17/23 و «اثر برخورد دولت با متخلفین و مخربان مراتع بر کاهش تخریب مرتع» با میانگین رتبه 13/23 بر اساس نظرات بهره‌برداران نقش مهمی در کاهش تخریب مراتع منطقه داشتند. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که 10 عامل دارای ارزش ویژه بیشتر از یک بوده و 96/71 درصد واریانس دادهها را تبیین کردند. نتایج تحلیل مولفه‌های اصلی نیز نشان داد که از ترکیب شاخص‌های مورد مطالعه بر اساس بار عاملی، به‌ترتیب اهمیت، ده عامل امنیت اقتصادی-اجتماعی، تامین نیاز دام به علوفه، اختلاف در بهرهبرداری از مراتع بین مرتعداران، مشارکت در طرح‌های اصلاح و مدیریت مرتع، بهرهبرداری مشاعی، تغییر کاربری، علاقه‌مندی به دامداری در مرتع، آگاهی و بهرهبرداری، آموزش و تبلیغات و ترویج و تسهیلات بر تخریب مراتع از نظر بهره‌برداران منطقه موثر بوده‌اند. بر این اساس، نبود فرصتهای سرمایهگذای و کارآفرینی و اشتغال‌زایی، درآمد پایین و نداشتن شغل مناسب، فساد اداری و عدم رعایت ضوابط قانونی و عدم‌کنترل تعداد دام مجاز (دام مندرج در پروانه چرا یا طرح مرتعداری)، در عامل اول قرار گرفتند و جزو مهم‌ترین عوامل افزایش تخریب مراتع منطقه نمین بودند. مولفه‌های دیگر نیز با درصد کمتری نهایتا سبب تخریب مراتع منطقه شده‌اند.
نتیجه‌گیری: به‌طور کلی، بر اساس نتایج این تحقیق می‌توان بیان کرد که عوامل مختلف اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی در اکوسیستم‌های مرتعی ممکن است سبب کاهش و یا افزایش تخریب شوند. بنابراین، بایستی ضمن توجه، مطالعه و کنترل عوامل افزایش تخریب در مراتع، به شاخص‌هایی که از نظر بهره‌برداران سبب کاهش تخریب می‌شود (مانند ممیزی مرتع) توجه ویژه شود و به تقویت این عوامل پس از مطالعات بیشتر و جزئی‌تر پرداخته شود.
مواد و روش‌ها: منطقه مورد مطالعه، نواحی روستایی (با تاکید بر جوامع روستایی مرتعدار) منطقه نمین استان اردبیل است. جامعه آماری شامل مرتعداران روستایی بودند که سابقه بهرهبرداری از مراتع داشتند. برای انجام این امر، 21 روستا در منطقه مورد مطالعه انتخاب شد. ابزار گردآوری داده، پرسشنامه محقق‌ساخته بود و دادهها از طریق حضور میدانی و مصاحبه در بهار 1400، گردآوری شد. پرسشنامه شامل برخی ویژگی‌های کلی جامعه موردمطالعه و 33 شاخص اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی بود. در گام بعد، پس از انتخاب روستاهای دارای سابقه استفاده از مراتع، باتوجه به تعداد خانوارهای هر روستا، حدود 5 درصد خانوارها (ترجیحا خانواده‌های مرتعدار)، به‌عنوان حجم نمونه در هر روستا مشخص شد. در مرحله بعد، پرسشنامه‌ها از طریق مراجعه حضوری، مشاهده و مصاحبه در روستاهای موردنظر با استفاده از نمونه‌گیری طبقه‌ای تصادفی تکمیل شدند. برای تجزیه و تحلیل دادهها و استخراج خصوصیات کلی جامعه آماری از آمار توصیفی استفاده شد. برای رتبه‌بندی شاخص‌ها، از آزمون ناپارامتریک فریدمن استفاده شد. همچنین، برای تحلیل شاخص‌های موثر بر تخریب مراتع، از تحلیل عاملی اکتشافی (Exploratory Factor Analysis) استفاده شد. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرم‌افزار SPSSVer.22 انجام شد.
نتایج: نتایج آزمون فریدمن نشان داد که شاخص‌های «نقش ممیزی مرتع در کاهش تخریب مراتع» با میانگین رتبه 57/23، «تاثیر استفاده از پس‌چر مزارع کشاورزی بر کاهش تخریب مراتع» با میانگین رتبه 17/23 و «اثر برخورد دولت با متخلفین و مخربان مراتع بر کاهش تخریب مرتع» با میانگین رتبه 13/23 بر اساس نظرات بهره‌برداران نقش مهمی در کاهش تخریب مراتع منطقه داشتند. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که 10 عامل دارای ارزش ویژه بیشتر از یک بوده و 96/71 درصد واریانس دادهها را تبیین کردند. نتایج تحلیل مولفه‌های اصلی نیز نشان داد که از ترکیب شاخص‌های مورد مطالعه بر اساس بار عاملی، به‌ترتیب اهمیت، ده عامل امنیت اقتصادی-اجتماعی، تامین نیاز دام به علوفه، اختلاف در بهرهبرداری از مراتع بین مرتعداران، مشارکت در طرح‌های اصلاح و مدیریت مرتع، بهرهبرداری مشاعی، تغییر کاربری، علاقه‌مندی به دامداری در مرتع، آگاهی و بهرهبرداری، آموزش و تبلیغات و ترویج و تسهیلات بر تخریب مراتع از نظر بهره‌برداران منطقه موثر بوده‌اند. بر این اساس، نبود فرصتهای سرمایهگذای و کارآفرینی و اشتغال‌زایی، درآمد پایین و نداشتن شغل مناسب، فساد اداری و عدم رعایت ضوابط قانونی و عدم‌کنترل تعداد دام مجاز (دام مندرج در پروانه چرا یا طرح مرتعداری)، در عامل اول قرار گرفتند و جزو مهم‌ترین عوامل افزایش تخریب مراتع منطقه نمین بودند. مولفه‌های دیگر نیز با درصد کمتری نهایتا سبب تخریب مراتع منطقه شده‌اند.
نتیجه‌گیری: به‌طور کلی، بر اساس نتایج این تحقیق می‌توان بیان کرد که عوامل مختلف اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی در اکوسیستم‌های مرتعی ممکن است سبب کاهش و یا افزایش تخریب شوند. بنابراین، بایستی ضمن توجه، مطالعه و کنترل عوامل افزایش تخریب در مراتع، به شاخص‌هایی که از نظر بهره‌برداران سبب کاهش تخریب می‌شود (مانند ممیزی مرتع) توجه ویژه شود و به تقویت این عوامل پس از مطالعات بیشتر و جزئی‌تر پرداخته شود.
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
